Zapewne każdy wie, lub widział w niejednym filmie, jak Rzymie lubowali się w wszelkiego rodzaju pokazach i widowiskach takich jak wyścigi rydwanów, walki gladiatorów, walkach zwierząt, inscenizacjach słynnych bitw (zwłaszcza tych gdzie Rzymianie wygrywali). Odbywały się one w specjalnie ku temu przeznaczonych budowlach zwanych cyrkami z języka łacińskiego circus – obwód bądź koło.
Widowiska organizowane na masową skalę dla ludu rzymskiego, były również niezłym narzędziem politycznym. Nie bez powodu powstała maksyma panem et circenses – „chleba i igrzysk”.
Najbardziej znane przykłady takich budowli to Koloseum zwany również amfiteatrem Flawiuszów oraz Circus Maximus. Ten pierwszy mógł pomieścić przeszło 85 tysięcy widzów, natomiast ten drugi ponad 150 tyś.
Circus Maximus był największym i najstarszym cyrkiem. Jego początki sięgają panowania Tarkwiniusza Starego i na przestrzeni od VI p.n.e do IV wieku n.e był on wielokrotnie przebudowywany. Ostatecznie osiągnął wymiary 544 na 129 m. Odbywały się na nim głównie wyścigi rydwanów. Na spinie (wyspa znajdująca się po środku areny) stanęło 7 jaj, które opuszczano i w ten sposób informowano, które okrążenie jest wykonywane podczas wyścigów. Z polecenia Agrypy ustawiono tam 7 figur delfinów , a za Nerona ustawiono fontannę dekorowaną również delfinami. Z polecenia Augusta zbudowano cesarską lożę i ustawiono sprowadzony z Heliopolis obelisk. Obecnie możemy podziwiać go na Placu del Popolo.
Circus Maximus kilka razy uległ spaleniu. Ale za każdym razem go odbudowywano. Wpierw za panowania Klaudiusza, następnie za panowania Domicjana. Odbudował go Trajan i w tym okresie jego wymiary wynosiły 600 m na 200m. Niestety za panowania Antoninusa Piusa w wyniku katastrofy jego część się zawaliła. Kolejni cesarze również go odbudowali i poddawali modyfikacjom np. Karakalla poszerzył bramę, Aurelian na spinie umieścił świątynię słońca, Konstantyn Wielki dodał nowe portyki i złote kolumny, a Konstancjusz II ustawił kolejny obelisk sprowadzony z Egiptu (który obecnie stoi na placu św. Jana na Lateranie).
Ostatnie igrzyska obyły się prawdopodobnie w 550 roku. Obecnie po tym największym i najwspanialszym cyrku pozostało porośnięte trawą wzniesienie.
Prócz Koloseum i Circus Maximus, w Rzymie istniały jeszcze co najmniej 3 inne cyrki.
Około 221 p.n.e powstał na Polu Marsowym w pobliżu Tybru, cyrk ufundowany przez cenzora Gajusza Flaminiusza Neposa. We wczesnym okresie cyrk miał długość 500 metrów i nie miał stałego miejsca do siedzenia. Organizowano na nim tzw. igrzyska plebejskie – ludi plebei. Służył również jako plac targowy. Niemal na pewno brakowało w nim toru przeznaczonego na wyścigi rydwanów. Ale organizowano na nim wyścigi konne.
W pobliżu cyrku powstało wiele budowli i świątyń m.in świątynia Marsa i Apolla. W 15 r. wzniesiono posagi Augustowi. Na plac wchodziło się przez marmurowy łuk o trzech przelotach, wzniesiony ku czci Germanika, na którym były inskrypcje mówiące o jego podbojach wojskowych.
W 2 r. n.e cyrk wypełniono wodą by zainscenizować polowanie na 36 krokodyli.
Ruiny cyrku Flaminiusza istniały jeszcze w XVI wieku. Następnie zostały one całkowicie zniszczone i na tym terenie powstał Palazzo Mattei.
Budowę kolejnego cyrku rozpoczął Kaligula na terenach gdzie znajdowały się ogrody Agrypiny. Obecnie na tym terenie wznosi się Bazylika św. Piotra w Watykanie. Budowę zakończono za panowania Nerona. Po środku spiny ustawiono sprowadzony z Egiptu obelisk, który stoi niemalże w tym samym miejscu do dnia dzisiejszego ( to ten który stoi przed Bazyliką św. Piotra).
W tym cyrku odbyło się w 65 r. męczeństwo pierwszych chrześcijan, które opisuje Tacyt w swoich Rocznikach. Tradycja mówi że dwa lata później w tym miejscu ukrzyżowano św. Piotra. W IV wieku cesarz Konstantyn wykorzystał część struktury cyrku i wzniósł bazylikę. W V wieku pośrodku spiny zbudowano dwa okrągłe mauzolea (jedno dla żony cesarza Honoriusza). Mauzolea jak i pozostałości cyrku ostatecznie zniszczono ok 1450 roku przez budowę na tym terenie Nowej Bazyliki św. Piotra.
Najlepiej zachowanym cyrkiem (prócz Koloseum) jest cyrk Maksencjusza przy Via Appia. Powstał on na cześć zmarłego w młodym wieku syna Maksencjusza – Romulusa w 309 r.
Długość cyrku wynosiła 482 metry natomiast jego szerokość 78 m. Spina miała 297 m. Również tutaj ustawiono Egipski obelisk. Niegdyś stał on przed świątynią Izydy i wzniesiono go z polecenia Domicjana. Obelisk leżał wśród ruin cyrku do 1651 roku, po czym został przeniesiony z polecenia Berniniego na Piazza Navona i wkomponowano go w Fontannę Czterech Rzek.
Cyrki budowano nie tylko w samym Rzymie. Budowano je również we wszystkich Rzymskich prowincjach które należały do antycznego Rzymu.
