W starożytnym Rzymie działały kolegia (collegia), skupiające pracowników tej samej gałęzi rzemiosła, czy też handlu. Tego typu stowarzyszenia powstawały albo z inicjatywy Senatu, albo też niezależnie. Co więcej, istniały także stowarzyszenia religijne.
Według prawa rzymskiego jedynie trzech obywateli rzymskich starczyło, aby móc otworzyć collegium. W III wieku n.e. cesarz Aurelian wprowadził instytucje kontrolujące kolegia z racji na fakt, iż stowarzyszenia łączyły także osoby zaangażowane w przestępstwa.
Warto nadmienić, że w Rzymie wyróżniano collegium legitima (legalne) lub collegium illicita (nielegalne).
Wyróżnić można m.in. stowarzyszenia:
- Collegium Armaroiorum – kolegium gladiatorów
- Collegium Bacchus – kolegium Bachusa
- Collegium Bisellariorum – kolegium wytwórców krzeseł
- Collegium Castrensialiorum – kolegium kupców podróżujących z wojskiem
- Collegium Centonariorum – kolegium handlarzy tekstyliami
- Collegium Communionis Minirum – kolegium aktorów
- Collegium Dianae et Antinoi – kolegium Diany i Antinousa
- Collegium Farnariorum – kolegium osób dbających o ogrody
- Collegium Lupanariorum – kolegium
- Collegium Pistorum – kolegum piekarzy właścicieli lupanarów. Jedno ze stowarzyszeń cenionych wśród warstw wyższych oraz Senatu.
- Collegium Pontificum – kolegium pontyfików (kapłanów rzymskich)
- Collegium Saliarium Baxiarum – kolegium szewców
- Collegium Urinatorum – kolegium osób trudniących się wyławianiem zatopionych przedmiotów
- Collegium Vasculariorum – kolegium wytwórców metalowych naczyń
- Collegium Vinariorum – kolegium sprzedawców wina
- Collegium Vinatorum – kolegium plantatorów
Ponadto warstw niższe gromadziły się w zrzeszenia:
- kupcy-hurtownicy (magnarii), zajmujący się handlem zbożem, oliwą i winem
- armatorzy (domini navium)
- sprzedawcy jarzyn (olitores)
- sprzedawcy ryb (piscatores)
- sprzedawcy pasztetu (siliginarii)
- zrzeszenie krawców, szyjących togi (vestiarii), płaszcze (sagarii)
- stowarzyszenie farbiarzy (sinctores), hafciarzy (plumarii), praczy (fontani)
- związek złotników (aufifices)
- sprzedawcy pereł (margaritarii), pierścionków (anularii), kości słoniowej (eburarii), perfum (pigmentarii)
- kolegium tragarzy (geruli), poganiaczy mułów (muliones), woźniców (vectuarii)1
W większość historycy mało poświęcili w swoich dziełach uwagi kolegiom rzymskim z racji na fakt, iż łączyły one w dużej mierze niższe warstwy społeczne, które w ten sposób chciały bronić swoich interesów. Stąd też dużą część naszej wiedzy o kolegiach stanowią zachowane artefakty.
