Obok kontraktów werbalnych, konsensualnych i realnych w prawie rzymskim funkcjonowały również kontrakty literalne, a więc zawierane na piśmie. Mimo nielicznych źródeł wiemy, iż były one dość różnorodne. Dzięki swojej naturze łatwiej było je wykorzystać do celów dowodowych. Doceniane za precyzję oraz jasność określenia zobowiązania mogły dotyczyć zarówno obywateli jak i peregrynów, w zależności od zastosowania konkretnego typu kontraktu.
Kontraktem literalnym, który wywodził się z ius civile, a więc dotyczył obywateli, było expensilatio. Wywodzi się ono z zapisów w rzymskich księgach rachunkowych, które były prowadzone w każdym domu (codex accepti et expensi). Zapisywano wszelkie wydatki jak i przychody, a zapis taki miał moc prawną. Jeśli powstawało zobowiązanie, to jego przedmiotem była ściśle określona suma pieniężna, natomiast nie każdy zapis skutkował powstaniem zobowiązania, ponieważ część wpisów dotyczących danych zobowiązań, które podawały podstawę zobowiązania (nomina arcaria) miały charakter wyłącznie dowodowy. Zobowiązania powstawały w momencie wpisu dłużnego roszczenia (nomen transcripticium), a więc zapisaniu w księdze wierzyciela sumy dłużnej za zgodą dłużnika, i miały one charakter abstrakcyjny.
Istniały dwa rodzaje nomina transcripta. Transcriptio a re in personam powstawało przy obopólnym porozumieniu pomiędzy stronami, które już łączyło zobowiązanie innego rodzaju, w celu zamiany tamtego zobowiązania na kontrakt literalny. Drugim rodzajem było transcriptio a persona in personam, które polegało na zamianie osoby dłużnika poprzez wykreślenie pierwotnego długu i w jego miejscu wpisanie nowego, obciążającego inną osobę.
Również peregryni mogli posługiwać się kontraktami literalnymi. Stosowali oni kontrakty wywodzące się z ius gentium i nazywane chirographa oraz syngrapha, spisywane osobiście przez dłużnika. Już same ich nazwy wskazują na grecki rodowód. Te typy kontraktów pojawiły się w Rzymie w I wieku p.n.e. Różnica pomiędzy oboma typami polegała na ilości egzemplarzy umowy, które były tworzone – chirographa miała tylko jeden egzemplarz, a syngrapha powstawała w dwóch, po jednym dla obu stron, i była podpisywana zarówno przez dłużnika jak i wierzyciela.
Kontrakty literalne stopniowo zanikały, ponieważ Rzymianie preferowali zobowiązania ustne. W okresie cesarstwa expensilatio zaniknęło zupełnie (koniec III wiek n.e.). Dopiero w kolejnych wiekach pisemność zobowiązań powróciła pod wpływem nasilających się wpływów hellenistycznych i rozwinęła na tyle, że w końcu powstanie dokumentu stało się wymagane dla ważności czynności prawnej.
