Rozdziały
Pod koniec 216 p.n.e. położenie strategiczne Rzymian nie było ciekawe. Barkida operował w Kampanii, a druga armia pod wodzą Hannona syna Bomilkara działała w Bruttium. W odpowiedzi Republika zwerbowała masy żołnierzy; byli to jednak w wielu wypadkach niewyszkoleni rekruci. Niektóre miasta południowo-italskie przeszły na stronę Hannibala, widząc klęski Rzymu. Dodatkowo w sukurs Hannibalowi w Italii przyszli ziomkowie z macierzy, którzy wysłali na Apeniny Magona z 12.000 piechoty, 1500 jazdy i 20 słoniami.
W tym trudnym dla Rzymian okresie wzorem niektórych Italików podążyły inne społeczności poza Italią. Tak było na Sardynii, wyspie znajdującej się od wieków we władaniu Kartaginy. W 237 p.n.e. Rzymianie wykorzystując jej osłabienie w I wojnie punickiej poprzez szantaż przejęli kontrolę nad wyspą. Ludność Sardynii w powstaniach antyrzymskich rozpaczliwie próbowała zrzucić jarzmo okupantów. Rzymianie aż do 231 p.n.e. urządzali wyprawy na wyspę. Z okazji zwycięstw nad Sardami aż trzech konsulów odbyło triumfy! Rzymianie wykorzystywali wielorakie surowce Sardynii, która stanowiła dla nich dodatkowo ochronę przed atakiem na Italię.
Jednakże przed 216 p.n.e. sytuacja na Sardynii dojrzała do antyrzymskiej rebelii. Wykorzystując chwilową słabość Rzymu w tej wojnie, mieszkańcy wyspy szykowali się do powstania. Na jego czele stanął Hampsykor, właściciel ziemski o korzeniach punickich. Siły rzymskie na wyspie były nieliczne i składały się z legionu, którego stan liczebny był nadszarpnięty przez choroby, którym uległ też pretor Kwintus Mucjusz Scewola. Tymczasem na prośbę Hampsykora kartagiński senat zdecydował się na wysłanie na wyspę armii punickiej w sile 12.000 piechoty i 1500 jazdy pod dowództwem Hasdrubala Łysego i niejakiego Magona. Jednakże flota wioząca desant dotarła na Sardynię później ze względu na sztorm, który ją nakierował na Baleary, gdzie musieli naprawić część okrętów.
Tymczasem na wyspie Hampsykor połączył swe siły z armią Hannona z Tharros. Na czele wspólnych sił namówili więcej miast i część ludności z głębi wyspy do przyłączenia się do rebelii. Rzymski dowódca na Sardynii poprosił Rzym o posiłki, które pod wodzą Tytusa Manliusza Torkwatusa dopłynęły na wyspę. Siły rzymskie wzrosły teraz do 20.000 piechoty i 1200 jazdy. Torkwatus pociągnął ze swą armią pod Cornius, gdzie stacjonowały siły punicko-sardyńskie pod wodzą syna Hampsykora, Hiostusa w sile 10.000 ludzi. Gdy Rzymianie dotarli pod pozycje wroga, zastali go nieprzygotowanego. Połączone siły punicko-sardyńskie stacjonowały na wybrzeżu, mając za plecami mury Cornius, po jednej stronie góry, po drugiej morze. Nie zabezpieczyli się i nie ustawili łuczników na murach. Torkwatus postanowił sprowokować wroga do walki, gdy jednak jego wysiłki nie dawały rezultatu, wódz rzymski uciekł się do psychologii. Żołnierze rzymscy publicznie kpili i wyśmiewali męskość Hiostusa. Skonfundowany tym dowódca rebeliantów ruszył w końcu na Rzymian. Ci na początku wytrzymali napór wroga, po czym ruszyli do przodu, spychając go powoli w stronę murów Cornius. Ludzie Hiostusa otoczeni ze wszystkich stron nie mieli gdzie uciekać. Jednakże Rzymianie także byli wyczerpani fizycznie, dlatego ich dowódca nakazał odwrót. W walce połączone siły Sardów i Punijczyków straciły 60% swego stanu – 5700 ich ludzi zginęło.
Na jesieni 215 p.n.e. Hasdrubal Łysy z armią punicką dotarł na Sardynię, lądując koło Tharros. Wódz punicki zebrał po drodze wojska Sardów i pomaszerował ku Caralis. Widząc to, Torkwatus ze swymi legionami wyszedł mu naprzeciw. Do starcia doszło na północ od Caralis, koło Decimomannu. Początkowo obaj przeciwnicy rozbili obóz naprzeciw siebie i przez kilka dni odbywali zwyczajowe harce, w których żadna ze stron nie osiągnęła przewagi. W tej sytuacji Hasdrubal i Torkwatus zdecydowali się na bitwę. Obie armie były ustawione w sposób tradycyjny, z piechotą w centrum i kawalerią na skrzydłach. Przez cztery godziny bój pozostawał nierozstrzygnięty. Dopiero pokonanie przez Rzymian na jednym ze skrzydeł kontyngentu sardyńskiego przesądziło o wyniku bitwy. Zwycięscy przepędzili Sardów z pola bitwy, następnie zawrócili i uderzyli na inne ogniwa kartagińskiej linii bojowej. Spowodowało to ustąpienie Kartagińczyków i ich rzeź na polu walki.
Pod Decimonannu poległ Hiostus, do rzymskiej niewoli dostał się Hasdrubal i inni oficerowie puniccy. Sam Hampyskor uszedł z pola walki, po czym popełnił samobójstwo. Ocaleni z pogromu schronili się w murach Cornius, które zostało jednak zdobyte przez Rzymian. Część została zabrana przez flotę punicką. 60 pięcio-rzędowców punickich eskortowało tą „ekspedycję” pokonanych, która zmierzała do Afryki. Jednakże po drodze natknięto się na 100 okrętów rzymskich pod wodzą Tytusa Otacyliusza Krassusa. W starciu Rzymianie zdobyli 7 statków kartagińskich, reszta uległa rozproszeniu. Widząc klęskę powstania miasta sardyńskie biorące w nim udział skapitulowały.
Znaczenie powstania Hampsykora
Rebelia Sardów przeciw Rzymianom stanowiła kolejny teatr wojny, który musiała otworzyć Republika, co wiązało kolejne siły rzymskie. Odzyskanie Sardynii przez Kartaginę mogło w przyszłości stanowić szansę na swobodne transportowanie posiłków punickich dla Hannibala w Italii. Groziło to też ustaniem dostaw zboża z Sardynii do Italii, w sytuacji wyniszczającej wojny w mateczniku Rzymu. Pokonanie Hampsykora przez Rzymian pozwoliło im ochronić brzegi Italii przed atakami floty punickiej i zapewnić dostawy zboża do Italii.
Walki na Sardynii miały też znaczenie dla prowadzenia działań wojennych w Italii. W momencie bowiem zaangażowania floty rzymskiej koło wyspy, udało się admirałowi Bomilkarowi popłynąć do Lokr w Bruttium i wysadzić desant 4000 Numidów i 40 słoni dla Hannibala w Italii. W końcu największe znaczenie powstanie Hampsykora miało dla wyspy i jej mieszkańców. Już Tytus Liwiusz stwierdził, że dzięki Hampsykorowi Sardynia nigdy nie była kontrolowana przez Rzym, gdyż większa część wyspy nie wpadła w ręce rzymskie. Pamięć o powstaniu trwa po dziś dzień. Na drodze do Oristano, po ominięciu wsi S’archittu napotykamy na kamienną stelę z napisem:
Hampsykorowi i Josto, trzem tysiącom sardyńskich patriotów, którzy, dla niepodległości Sardynii, z odbiciem morza w oczach, by nie być niewolnikami Rzymu, w tych dolinach bólu przelali swą krew…
