Rozdziały
Dwa z najbardziej znanych i często powtarzanych aspektów zamachu na Cezara to liczba spiskowców zaangażowanych w spisek i liczba ran, jakie otrzymał. Większość starożytnych źródeł zgadza się, że było zaangażowanych około sześćdziesięciu spiskowców i że Cezar skończył z dwudziestoma trzema ranami kłutymi. W związku z tym nie jest niczym niezwykłym usłyszeć, że grupa senatorów zabiła Cezara lub że został zabity po tym, jak został dźgnięty nożem dwadzieścia trzy razy. Zazwyczaj starożytne źródła i współcześni pisarze grupują wszystkich zabójców, odnosząc się do zabójstwa Cezara jako do jednego zbiorowego działania, a jego śmierć była wynikiem wielu ran kłutych. Jednak rzeczywistość może być inna.
Raport Swetoniusza
Pod koniec swojej biografii Cezara w Żywotach Cezarów starożytny pisarz Gajusz Swetoniusz stwierdził: „Mimo tylu ran, wedle oceny lekarza Antystiusza nie znaleziono żadnej śmiertelnej oprócz tej jednej, którą przy drugim ciosie otrzymał w pierś”. (Swetoniusz, 39) W zależności od źródła, miejsce drugiego ciosu jest różne. Swetoniusz twierdzi, że była to pierś Cezara, ale Appian i Mikołaj z Damaszku podają, że był to jego bok. Jeśli jednak wierzyć relacji Swetoniusza, to śmierć Cezara została ostatecznie spowodowana przez drugiego spiskowca, który go dźgnął, niezależnie od tego, gdzie uderzył.
Chociaż większość starożytnych źródeł nie stwierdza tego wprost, drugi cios prawdopodobnie zadał Gajusz Casca. Nie należy go mylić z jego bratem, Publiuszem Cascą, który uderzył Cezara jako pierwszy. Według Plutarcha, Publiusz wezwał na pomoc swojego brata po zadaniu pierwszego ciosu, podczas gdy Mikołaj wyraźnie stwierdza, że Gajusz natychmiast potem dźgnął Cezara w bok. Appian i Swetoniusz zgadzają się, że drugi cios w bok lub pierś został zadany zaraz po tym, jak Publiusz zadał pierwszy cios. Jest zatem prawdopodobne, że Gajusz Casca był odpowiedzialny za rzekomo śmiertelną ranę.
Jedyny prawdziwy zabójca?
Zakładając, że twierdzenie Swetoniusza jest słuszne, uczyniłoby to Gajusza Cascę prawdziwym zabójcą Cezara. Ale choć ta idea może być intrygująca, ważne jest rozważenie prawdopodobieństwa tego twierdzenia. Ze wszystkich źródeł tylko Swetoniusz podaje tę informację. Kolejnym podważeniem słuszności tego twierdzenia jest fakt, że Swetoniusz był znany z plotkarstwa w swoim dziele. Biorąc pod uwagę te dwa fakty, a także brak dowodów potwierdzających, można przypuszczać, że Swetoniusz powtarzał coś, co usłyszał, lub może chciał wprowadzić dodatkową warstwę intrygi, aby zadowolić swojego patrona, Hadriana. Nawet jeśli Swetoniusz miał rację, nie możemy być pewni, czy obserwacje Antystiusza były dokładne. Jako lekarz był najbardziej wykwalifikowany, aby wysunąć takie twierdzenie, ale nie byłoby zaskakujące, gdyby miał ukryty motyw, taki jak podważenie skuteczności spiskowców. Chcieli przedstawić zabójstwo Cezara jako zbiorowe i zjednoczone działanie, ale gdyby tylko jeden z nich faktycznie odniósł sukces, zaszkodziłoby to wizerunkowi „wysiłku grupowego”. Możliwe, że Cezar zmarł z powodu utraty krwi z powodu licznych ran, chociaż niekoniecznie musiało to nastąpić natychmiast.
Jednak w tekście Swetoniusza może być ziarno prawdy. Warto wziąć pod uwagę kontekst sytuacji. Jak wspomniano wcześniej, w spisku brało udział około sześćdziesiąt osób. Choć mało prawdopodobne, że wszyscy wstali naraz, by rzucić się na Cezara, kilku z nich prawdopodobnie zebrało się wokół niego, przygotowując się do ataku – liczba ta mogła wzrosnąć, gdy tylko zadano pierwszy cios. Gdyby kilku spiskowców tłoczyło się wokół Cezara naraz, a każdy z nich próbowałby go dźgnąć nożem, nie ma wątpliwości, że byłaby to sytuacja chaotyczna. Z pewnością niektóre starożytne źródła przedstawiają taki obraz.
Mając to na uwadze, spiskowcom trudno byłoby zadać celne ciosy; w istocie, niektóre źródła podają, że Kasjusz przypadkowo trafił Brutusa w rękę, a Minucjusz zranił Rubriusza w udo. Duży wpływ na działania miały naturalnie nerwy. Zadźganie kogoś publicznie otoczonego tłumem senatorów, którzy mogliby potencjalnie interweniować, prawdopodobnie wymagało wiele odwagi. Relacje już pokazują, że taki atak nerwów miał miejsce u Publiusza Casci, który źle wycelował i zadał Cezarowi tylko niewielką ranę w ramię. Poza tym Cezar musiał mieć na sobie togę, ponieważ było to posiedzenie Senatu. Biorąc pod uwagę, że toga jest ciężka i wełniana, potrzeba by było dużo siły i precyzji, aby trafić bezpośrednio. W zamachu brało udział kilka doświadczonych wojskowych – Kasjusz i Decymiusz Brutus byli dwoma z nich – ale nawet oni mogliby mieć problem z zadaniem śmiertelnego ciosu, gdyby powyższe elementy weszły w grę.
Ogólnie rzecz biorąc, twierdzenie Swetoniusza, że tylko jedna rana była śmiertelna, nie powinno być traktowane jako absolutny fakt, ale z pewnością jest to możliwe. Nie możemy być pewni, że Gajusz Casca był drugim napastnikiem, ponieważ starożytne źródła podają różne nazwiska i miejsca, w które Cezar został dźgnięty. Ale większość z nich stwierdza, że Publiusz Casca wezwał na pomoc swojego brata zaraz po tym, jak zadał pierwszy cios, co mocno sugeruje, że Gajusz Casca dźgnął Cezara jako kolejny ataktujący – przekazuje Mikołaj z Damaszku.
Brak wystarczających dowodów oznacza, że historycy mogą jedynie spekulować na temat prawdy, wykorzystując dostępne informacje i biorąc pod uwagę kontekst sytuacji. Jeśli teoria „jednej śmiertelnej rany” jest prawdziwa, rzuca ona nowe światło na zamach. Zamiast przypisywać śmierć Cezara grupie niezadowolonych senatorów, słuszne byłoby przypisanie jej jednemu człowiekowi – Gajuszowi Casca. Pozostali senatorowie jedynie dolaliby oliwy do ognia powierzchownymi ranami, które zadali. Zamiast być jedynie przypisem w historii, znanym głównie jako brat Publiusza, Gajusz powinien być znany z tego, kim był: jedynym prawdziwym zabójcą Cezara. Co więcej, niezdolność spiskowców do zabicia Cezara swoimi ostrzami podkreślałaby ich ogólną porażkę. Nie tylko nie osiągnęli swoich długoterminowych celów, ale także nie wykonali samego czynu.
