Rozdziały
Tarkwiniusz Pyszny (Lucius Tarquinius Superbus) urodził się w VI wieku p.n.e. Według przyjętej tradycji był siódmym i ostatnim królem rzymskim, pochodzenia etruskiego. Panował w latach 535-509 p.n.e.
Dojście do władzy
Tarkwiniusze byli etruskim rodem wywodzącym się z miasta Tarkwinia. Być może w ich żyłach płynęła też grecka krew – Liwiusz pisze, że dziadek Tarkwiniusza Pysznego pochodził z Koryntu. Pierwszym władcą z tej rodziny był Tarkwiniusz Stary, piąty z kolei król rzymski. Po nim tron objął Serwiusz Tuliusz, którego córka Tulia poślubiła Lucjusza Tarkwiniusza, syna (lub wnuka) Tarkwiniusza Starego. Lucjusz uważał, że to jemu z racji pochodzenia należy się tron i nienawidził teścia. Według przekazów żądna władzy Tulia wprost namawiała męża do obalenia, a nawet zabójstwa swego ojca. Lucjusz, opierając się na senatorach zawdzięczających swoją pozycję Tarkwiniuszowi Staremu zaczął podburzać Rzymian przeciw władcy. Pewnego dnia zasiadł na tronie królewskim i nakazał zwołać Senat. Próbujący przeciwstawić się uzurpatorowi Serwiusz Tuliusz został zabity przez jego ludzi. Zdarzenia te miały miejsce około 535 roku p.n.e. W przeciwieństwie do poprzedniego króla, łagodnego i sprawiedliwego, Lucjusz był bezwzględnym tyranem. Wkrótce nazwano go Superbus – Pyszny.
Tych, którzy mogli zagrażać jego władzy uwięził, wypędził lub zamordował. Tarkwiniusz nie zgodził się na pochówek Serwiusza i bez konsultacji z senatem ukrócił jego kompetencje. Tarkwiniusz sądził najważniejsze sprawy sądowe bez doradców. Ostatnie decyzje dowiodły, że nowy król zerwał z tradycją i dobrym zwyczajem. Na początku swoich rządów Tarkwiniusz zawiązał sojusz z Oktawiuszem Mamiliusem, dyktatorem w Tusculum, któremu oddał rękę swojej córki.
Sposób zdobycia władzy i charakter Tarkwiniusza sprawiały, że był nielubiany przez wszystkie klasy społeczne. Uznał, że zwycięskie wojny poprawią sytuację, więc zaatakował Wolsków. Rzymianie zdobyli miasto Swessa Pomecja, a zdobyte tam łupy miały mieć wartość 40 talentów srebra (ponad tona kruszcu). Tarkwiniusz postanowił przeznaczyć je na budowę wielkiej świątyni Jowisza. Kolejnym celem rzymskiej armii były Gabie w Lacjum. Kiedy miasta nie udało się zdobyć, użyto podstępu, który opisał Liwiusz. Najstarszy syn Tarkwiniusza Pysznego – Sekstus – został wysłany do miasta, gdzie opowiadał, że uciekł przed tyranią ojca. Szybko zyskał zaufanie i wpływy, po pewnym czasie został dowódcą wojsk Gabiów. Wtedy rozpoczął eliminację rządzącej elity, tak przez fałszywe oskarżenia, jak i skrytobójstwa. Pozbawione władzy miasto wkrótce wpadło w ręce Rzymian.
Po zakończeniu walk Tarkwiniusz skupił się na rozbudowie Rzymu. Wybudował na wzgórzu Kapitolu wielką świątynię w stylu etruskim, która stała się wzorem dla wszystkich późniejszych świątyń rzymskich; ustawiona była na podwyższeniu i zdobiona malowanymi dekoracjami z terakoty; czczona w niej była triada bóstw: Jupiter (posąg wykonał słynny etruski rzeźbiarz Wulka), Minerwa i Junona. Do pracy na budowach zmuszano obywateli Rzymu, co budziło wielki sprzeciw, gdyż uważali to za zajęcie poniżej swej godności. W dodatku nie płacono im za tę pracę.
Tarkwiniusz nabył od Sybilli z Kume tzw. Księgi sybillińskie. Legenda mówi, że sama Sybilla zaoferowała królowi dziewięć ksiąg, mówiąc, że ten, kto prawidłowo zinterpretuje ich tekst, pozna przyszłość. Tarkwiniusz odpowiedział, że cena za księgi jest zbyt wysoka, wtedy Sybilla zniszczyła trzy z nich i zażądała za resztę tej samej ceny. Tarkwiniusz znowu odmówił zakupu, a Sybilla zniszczyła kolejne trzy i powtórzyła tę samą cenę. Król kupił wreszcie trzy księgi za cenę, za którą ofiarowano mu dziewięć ksiąg. Księgi te przechowywano w specjalnie wybudowanej świątyni i można było z nich korzystać jedynie w chwilach największego zagrożenia dla Rzymu.
Tarkwiniusz Pyszny był władcą despotycznym. Miał dwóch okrutnych synów, a jednego z nich podobno szykował na swojego następcę – tym samym zrywając z tradycją, że kolejnych królów wybierają sami Rzymianie.
W pałacu Tarkwiniusza Pysznego podobno pojawił się kiedyś wielki wąż. Przestraszony król wysłał poselstwo do wyroczni delfickiej, aby dowiedzieć się, co to znaczy. Do Grecji pojechali jego synowie Tytus i Arruns oraz siostrzeniec Lucjusz Juniusz. Tego ostatniego zwano Brutusem, czyli „Głupkiem”. W rzeczywistości udawał on głupiego, aby uchronić życie przed okrutnym wujem, który nie miał litości dla przeciwników, nawet krewnych. Pytia powiedziała wysłannikom Tarkwiniusza, że ten z nich, który pierwszy pocałuje matkę zostanie władcą Rzymu. Właściwie zrozumiał to tylko Brutus – pocałował ziemię, matkę wszystkich. Już wkrótce przepowiednia miała się spełnić.
Obalenie monarchii
Znienawidzony król Tarkwiniusz rozpoczął kolejną wojnę. Zaatakował lud Rutulów, ale ich najważniejsze miasto – Ardea – było potężnie umocnione. Monarcha chciał je zdobyć, licząc, że uspokoi to coraz bardziej wzburzonych Rzymian. Rozpoczęło się długie oblężenie, podczas którego rzymscy dowódcy niewiele mieli do zrobienia. Raz kilku z nich, w tym Sekstus Tarkwiniusz, syn króla, i Lucjusz Tarkwinusz Kollatynus, jego daleki krewny, pojechali zobaczyć, co robią ich żony. Wszystkie bawiły się na ucztach z wyjątkiem małżonki Kollatynusa, Lukrecji, która przędła wełnę. Sekstus zakochał się w niej. Pewnej nocy przybył do jej domu i zaczął namawiać, żeby porzuciła męża. Sekstus Tarkwiniusz, po odmowie, zgwałcił żonę Kollatynusa. Lukrecja, powszechnie uważana za cnotliwą, nie mogąc znieść hańby popełniła samobójstwo – przeszywając swoją pierś sztyletem. Śmierć Lukrecji była bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania pod wodzą Lucjusza Juniusza Brutusa.
Wieści o tej tragedii wywołały oburzenie w Rzymie. Wybuchł bunt przeciw Tarkwiniuszom. Na jego czele stanął Brutus, wygłaszając mowę, przypominającą wszystkie niegodziwości Tarkwiniusza Pysznego i jego synów. Zebrani na Forum uchwalili odebranie władzy królowi i wygnanie go wraz z rodziną. Także wojska pod Ardeą zbuntowały się. Tarkwiniusz Pyszny wraz z żoną i młodszymi synami został wypędzony z Rzymu, a monarchia obalona – Rzym stał się republiką. Tarkwiniusz chcąc powrócić do Rzymu, zastał bramy miasta przed sobą zamknięte. Comitia centuriata z prefektem miasta Lukrecjuszem na czele, wybrało Brutusa i Kollatyna na pierwszych konsulów.
Obalenie monarchii miało miejsce w roku 510 p.n.e. Rok następny, 509 p.n.e. to początek republiki rzymskiej. Obalenie Tarkwiniusza opisuje Tytus Liwiusz w zakończeniu I księgi Ab Urbe condita łącząc fakty historyczne z legendami.
Próby powrotu na tron
Tarkwiniusz schronił się u króla etruskiego Larsa Porsenny w mieście Caere i snuł plany powrotu na tron. Sekstus w tym czasie uciekł do Gabiów, gdzie niebawem go zamordowano. W Rzymie Tarkwiniusz wciąż miał zwolenników, którzy przygotowywali jego powrót. Między nimi byli podobno nawet dwaj synowie Brutusa – Tytus i Tyberiusz. Spisek jednak odkryto, a wszystkich spiskowców bez wyjątku ubiczowano na śmierć. Cały majątek byłego władcy, tzn. pola podmiejskie, zostały poświęcone bogu Marsowi i przeszły we władanie państwa – odtąd nazwane Polami Marsowymi. Tarkwiniusz, nie dając za wygraną, sprowadził na Rzym oddziały Etrusków. Miasto zdołało odeprzeć wroga, ale w jednej z bitew zginął konsul Brutus.
W latach 508-507 p.n.e. odparto najazd etruskiego króla Porsenny – władcę Clusium – który próbował przywrócić władzę Tarkwiniuszowi Pysznemu. Jego armia zepchnęła Rzymian za Tyber, zająwszy wzgórze na prawym brzegu rzeki, późniejsze przedmieście Janikulum (miejsce, gdzie według tradycji ukrzyżowany został święty Piotr). Dzięki odwadze Horacjusza Koklesa i Mucjusza Scewoli Rzym obroniono.
Ostatnią próbą odzyskania tronu rzymskiego były plany z 498 lub 496 p.n.e. Wówczas to Tarkwiniusz przekonał swojego zięcia Octaviusa Mamiliusa, dyktatora z Tusculum, aby ten pomaszerował na Rzym na czele armii latyńskiej. Towarzyszył mu były król oraz jedyny pozostał przy życiu syn Tytus Tarkwiniusz. Rzymskie wojsko dowodzone było przez dyktatora Albusa Postumiusa Albusa oraz magister equitum Titusa Aebutiusa Elva’ę. Do starcia doszło nad jeziorem Regillus. W starciu zwycięstwo odniosły oddziały Rzymian (27.000 ludzi) pod wodzą Postumiusa nad wojskami Związku Latyńskiego (43.000 ludzi). Mamilius dostał się do niewoli, magister equitum został ciężko ranny, a syn byłego monarchy uciekł z pola bitwy.
Tarkwiniusz nie widząc szansy na przywrócenie królestwa udał się do Kume (Cumae).
Śmierć
Ostatni król Rzymu umarł na wygnaniu po 25 latach panowania, w Kume w Kampanii w 496 roku p.n.e. Od jego rządów wywodziła się wielka niechęć Rzymian do władzy królewskiej. Nawet mający nieograniczoną władzę cesarze nie ośmielali się używać tytułu „rex”.
Podsumowanie
Powszechnie historycy twierdzą, że ostatni król Rzymu był postacią autentyczną, która w wyniku tyrańskich rządów została obalona. Na przestrzeni wieków narosło sporo legend odnośnie panowania Tarkwiniusza Pysznego. Nie rodzi to jednak żądnych wątpliwości, co do historii obalenia monarchii i utworzenia republiki rzymskiej.
