Rozdziały
Przez prawie cały okres istnienia Cesarstwa Rzymskiego, tzn. od 27 roku p.n.e. do 476 roku n.e., władzę w państwie posiadali kolejni cesarze rzymscy. W okresie istnienia czterech wielkich dynastii rzymskich nie mamy większych problemów z prawidłowym uszeregowaniem władców.
Kłopoty pojawiają się, jednak po śmierci ostatniego członka rodu Sewerów (Aleksandra Sewera) w 235 roku n.e. Wówczas nastąpił kryzys państwowości rzymskiej. Cesarstwo nawiedzane było przez plagi i najazdy obcych wojsk. Ponadto imperium rozdzierane było przez wewnętrzne spory i wojny domowe. Ambitni dowódcy byli masowo wybierani na cezarów przez swoją armię lub sami się takimi kazali nazywać. Sprawowali władzę nad swoimi dominiami, nie uznając władzy zwierzchniej cesarza w Rzymie. Byli to uzurpatorzy, których było wielu i, o których będę się starał stopniowo uzupełniać tabelę. Ich oznaczyłem czerwonym kolorem. Cezarów z kolei, czyli potencjalnych następców tronu oznaczyłem na zielono. Tabela nie jest kompletna, ale wynika to ze złożoności dziejów późnego cesarstwa. Tak więc dokładna hierarchizacja panowania wszystkich władców zarówno tych legalnie wybranych, jak i tych samozwańczych jest więc bardzo trudna.
W 395 roku n.e. dochodzi do oficjalnego podziału Cesarstwa Rzymskiego na: zachodnie i wschodnie. Skupiał się będę w poczcie na władcach zachodnich, choć nie wykluczam dodania w przyszłości władców wschodnich do 476 roku n.e. Uważam że wówczas udałoby się zachować ciągłość chronologiczną i dziejową.
Niektórzy za pierwszego cesarza uważają Juliusza Cezara – jest to jednak błędne założenie. Cezar po pokonaniu Pompejusza w wojnie domowej obwołał się dyktatorem, a nie został cesarzem. Mimo że faktycznie dzierżył władzę i był najważniejszą postacią w życiu publicznym Rzymu nie ogłosił się imperatorem (lub nie zdążył) z obawy o wybuch niepokojów w państwie. Większość społeczeństwa wciąż była negatywnie nastawiona do jednowładztwa po dziesiątkach lat monarchii. Cezarowi udało się, poprzez przyjęcie nieograniczonej terminowo dyktatury, ominąć kontrowersyjny temat. Ostatecznie Cezar dążący do ograniczenia praw senatu, zginął z ręki zasłużonych doradców, senatorów: Brutusa i Kasjusza oraz reszty zgromadzonych.
Po jego śmierci doszło do kolejnej wojny domowej, którą wygrał jego adoptowany syn Oktawian August, który następnie w 27 roku p.n.e. ogłosił się princepsem. Uznaje się to wydarzenie za początek Cesarstwa Rzymskiego. Oktawian swoim panowaniem daje także początek pierwszej dynastii władającej Rzymem.
Dynastia Julijsko-Klaudyjska
Władca | Czas panowania | Krótki opis |
27 p.n.e. – 14 n.e. | Założyciel dynastii julijsko-klaudyjskiej. Pozornie nie zmienił on ustroju republikańskiego, lecz skupił w swym ręku całą faktyczną władzę, zostając pierwszym senatorem i najwyższym kapłanem. Otrzymał od senatu tytuł August (Boski). Przeprowadził wiele skutecznych reform oraz poszerzył granice Imperium. | |
14 – 37 n.e | Pasierb Oktawiana, adoptowany przez cesarza. Był to człowiek podejrzliwy, ale zdolny wódz i administrator. Bojąc się o swoje życie wytoczył szereg procesów o obrazę majestatu, kończących się wyrokami śmierci. Ostatecznie osiadł na wyspie Capri, wydając rozkazy korespondencyjnie. | |
37 – 41 n.e | Na początku zaniechał procesów o obrazę majestatu, wkrótce jednak rozpoczął rządy bardzo okrutne, żądając dla siebie czci boskiej. Zginął zamordowany przez spiskowców. | |
41 – 54 n.e | Stryj Kaligulii, wyniesiony na tron przez pretorianów. Był to człowiek o zainteresowaniach naukowych. Wykazał duże zdolności jako władca. Wzmocnił władzę cesarską, rozszerzył biurokrację, mieszkańcom prowincji szeroko nadawał obywatelstwo rzymskie. Zbudował nowy port w Ostii i akwedukt w Rzymie. | |
54 – 68 n.e | W polityce kierował się głównie wskazówkami wyzwoleńców. Kiedy w 64 roku n.e. spłonął Rzym, wrogie cesarzowi stronnictwa w senacie zaczęły rozpowszechniać podejrzenia, jakby to Neron rozkazał podpalić miasto. Popełnił samobójstwo, kiedy w Hiszpanii cesarzem ogłosił się Galba. |
Rok czterech cesarzy
Władca | Czas panowania | Krótki opis |
czerwiec 68 – styczeń 69 n.e. | Próbował wprowadzić surową dyscyplinę w wojsku i oszczędności. Początkowo wspierany przez swojego stronnika – Othona, ostatecznie ginie z jego polecenia. Cesarzem był od czerwca 68 roku n.e. do stycznia 69 roku n.e. | |
styczeń – kwiecień 69 n.e | Po zamordowaniu Galby objął urząd, jako kandydat pretorianów. Cesarzem był od stycznia do kwietnia 69 roku n.e. | |
kwiecień – grudzień 69 n.e | Po samobójstwie Otona ogłosił się władcą Rzymu. Pokonany przez Wezpazjana w bitwie pod Cremoną, został utopiony w Tybrze. Rządził 85 dni, od kwietnia do grudnia 69 roku n.e. |
Dynastia Flawijska
Władca | Czas panowania | Krótki opis |
69 – 79 n.e. | Założyciel dynastii flawijskiej. Po pokonaniu Witeliusza zostaje wybrany na cesarza. Towarzyszył cesarzowi Klaudiuszowi w podboju Bretanii w latach 40-tych. Stłumił powstanie żydowskie wraz z synem. Rozpoczął budowę amfiteatru rzymskiego –Koloseum. | |
79 – 81 n.e. | Syn Wespazjana. Zakończył wojnę żydowską (66 – 70 n.e.)burząc Jerozolimę. Za jego panowania nastąpiła erupcja Wezuwiusza, a w efekcie zniszczone zostało miasto Pompeje oraz Herkulanum. Wsławił się jako reformator i dobry cesarz. | |
81 – 96 n.e. | Brat Tytusa. Dokończył budowę Koloseum i rozpoczął organizowanie tam igrzysk. Wprowadził rządy autokratyczne. Powszechnie stosował terror. Został zabity w zamachu pretoriańskim. |
Dynastia Antoninów
Władca | Czas panowania | Krótki opis |
96 – 98 n.e. | Założyciel dynastii Antoninów. Był znacznie łagodniejszym cesarzem od poprzednika. Uwolnił więźniów oskarżonych o zdradę, zabraniając na przyszłość wnoszenia takich oskarżeń. Przywrócił skonfiskowane majątki, wzmocnił znaczenie senatu. Adoptował młodego dowódcę Trajana, walczącego w Germanii. | |
98 – 117 n.e. | Genialny reformator. Znamy go choćby z kolumny Trajana, która powstała na cześć jego zwycięstw. Utworzył nowe prowincje: Dację, Arabię, Armenię, Mezopotamię i Asyrię. Zwyciężył Persów w wojnie w latach 114 – 117 n.e. Za swoje osiągnięcia otrzymał tytuł „Najlepszy” – Optimus. | |
117 – 138 n.e. | Znawca sztuki. Zreformował system podatkowy, złagodził prawa dotyczące niewolników, wydał instrukcje prawne dla pretorów (edykt wieczysty). Stłumił powstanie w Jerozolimie w latach 132 – 135 n.e. | |
136 – 138 n.e. | Cezar, adoptowany przez Hadriana i mianowany na następcę. Plany cesarza zburzyła nieoczekiwana śmierć Kommodusa. | |
138 – 161 n.e. | Usynowiony przez Hadriana, rządził cesarstwem po jego śmierci. Wsławił się stłumieniem powstania Brytów i wzniesieniem Muru Antoninusa, który powstał 142 roku n.e. w Szkocji. Okres jego panowania, to czas pomyślności i pokoju często zwany Pax Romana. Jego rządy oraz rządy Marka Aureliusza są schyłkiem wielkości Rzymu. | |
161 – 169 n.e. | Był bratem adopcyjnym Marka Aureliusza. Współrządził imperium razem z Aureliuszem do swojej śmierci. | |
161 – 180 n.e. | Jego rządy to okres nieustających wojen. W swoich”Rozmyślaniach” zawarł myśl, iż uważa że jego rządzy przyniosły tylko śmierć i ofiary, bez większego dobra dla państwa. Głównymi wrogami Rzymu były plemiona germańskie i Partowie. Był dobrym dowódcą, odnoszącym spektakularne zwycięstwa. Nazywany filozofem na tronie, przetrwał w pamięci jako znany przedstawiciel stoicyzmu. Był bratem adopcyjnym Werusa i współrządził z nim do jego śmierci w 169 roku n.e. | |
Awidiusz Kasjusz | 175 n.e. | Uzurpator w Syrii i Egipcie. |
180 – 192 n.e. | Jego rządy były okrutną tyranią. Porównywany do Kaliguli. Został zamordowany w wyniku spisku, w którym brała udział jego kochanka Marcja. |
Rok pięciu cesarzy
Władca | Czas panowania | Krótki opis |
styczeń – marzec 193 n.e. | Pertynaks (lub Pertinaks) rządził od stycznia do marca 193 roku n.e. Został zamordowany przez pretorianów, którzy wcześniej wynieśli go na tron. Za życia był ekwitą. Sławę zdobył podczas kampanii Aureliusza. | |
marzec – czerwiec 193 n.e. | Uzurpator w Rzymie. Jako wpływowy i bogaty senator, po zamordowaniu Pertinaksa uzyskał godność cesarską, wyniesiony na tron przez pretorianów. Panował jeszcze krócej niż Pertinaks. Opuszczony przez wszystkich został zamordowany. | |
193 – 194 n.e. | Uzurpator na Wschodzie. Na tron wyniesiony przez legiony wschodnie. Prawie jednocześnie (13 kwietnia 193 roku n.e.) wojska naddunajskie powołały na cesarza Septymiusza Sewerusa. W tym czasie Sewer uzyskał poparcie praktycznie wszystkich legionów naddunajskich i nadreńskich. Będąc jednak niepewnym sytuacji w Italii i na wschodzie zawarł sojusz z namiestnikiem Brytanii: Klodiuszem Albinem, pretendującym też do władzy cesarskiej. Został on mianowany oficjalnym następcą Septymiusza z pominięciem jego dwóch synów. Sewerus rozprawił się z pretorianami rozpuszczając ich oddziały i formując nowe ze swoich weteranów. Wyruszył na wschód przeciwko Pescenniuszowi, którego ostatecznie pokonał i zabił w 195 roku n.e. | |
196 – 197 n.e. | Uzurpator w Brytanii i Galii. Obwołany cesarzem przez wojska Brytanii i wielkich właścicieli ziemskich w Gali i Hiszpanii. Zawiązał strategiczny sojusz z Sewerem, gdzie Albin stał się prawowitym następcę Septymiusza. Po śmierci Nigera do kolejnej wojny domowej doszło właśnie między dotychczasowymi sojusznikami. Do ostatecznego starcia między nim a Sewerusem doszło 19 lutego 197 roku n.e. pod Lugdunum, kiedy to zwyciężył Sewerus, a Klodiusz popełnił samobójstwo. |
Dynastia Sewerów
Władca | Czas panowania | Krótki opis |
193 – 211 n.e. | Założyciel dynastii Sewerów. Dnia 13 kwietnia 193 roku n.e. wojska naddunajskie powołały go na cesarza. W latach 197 – 199 n.e. pokonał króla Partów w wojnie partyjskiej i utworzył na zdobytych terenach nową prowincję Mezopotamię. Stworzył trzy nowe legiony zwane syryjskimi. Za jego rządów, wbrew ponad dwustuletniej tradycji, pod Rzymem stacjonował legion (II Syryjski). Mianował swojego syna Karakallę współimperatorem. | |
211 – 212 n.e. | Współrządził z bratem i ojcem w latach 209-211 n.e. i z bratem Karakallą w latach 211-212 n.e. Zamordowany z rozkazu Karakalli, zmarł w objęciach matki. | |
211 – 217 n.e. | Współrządził z ojcem, a po jego śmierci z bratem Getą. Po zamordowaniu współrządcy został samodzielnym cesarzem rzymskim. W 212 roku n.e. nadał obywatelstwo rzymskie wszystkim mieszkańcom Imperium. Despotyczny i okrutny. Chciał połączyć Cesarstwo Rzymskie z imperium Partów. | |
217 – 218 n.e. | Z pochodzenia był Berberem i nigdy nie zasiadał w Senacie. Krótkie sprawowanie władzy, nie mogło określić jakim był naprawdę władcą. Zginął w bitwie z buntownikami. | |
218 n.e. | Syn cesarza Makrynusa. Był współcesarzem od 218 roku n.e. Został zabity razem z ojcem tego samego roku. | |
218 – 222 n.e. | Obwołany został cesarzem przez żołnierzy. Zabił swoją matkę Julię w 222 roku. Podobno był nieślubnym synem cesarza Karakalli. Słynął ze swoich homoseksualno-orgiastycznych zachowań. | |
222 – 235 n.e. | Adoptowany przez Heliogabala. Próbował zmienić politykę wewnętrzną kraju, dzieląc się władzą z senatem. W rządach wspomagał go dobrze znany ówcześnie prawnik Ulpian. Po zawarciu ugody w 235 roku n.e. z Germanami, został zamordowany przez własnych żołnierzy. Po jego śmierci nastąpił długi okres kryzysu. |
Kryzys państwa
Władca | Czas panowania | Krótki opis |
235 – 238 n.e. | Objął władzę przy pomocy pretorianów. Mimo że żołnierze wybrali w Germanii Werusa. Jego władanie spotkało się z niezadowoleniem mieszkańców Afryki Północnej, w wyniku czego wybuchł bunt, poparty przez Senat. Powstanie przeniosło się potem do Italii. Trak został zabity w Rzymie przez własnych żołnierzy. Czasy od początków rządów Maksymina (235 roku n.e.) do początków rządów Dioklecjana (284 roku n.e.) są nazywane ciemnymi dziesięcioleciami. | |
Werus Maksymus | 236 – 238 n.e. | Cezar od 236 roku n.e. Syn Maksymina Traka, zabity wraz z ojcem w 238 roku n.e. |
Kwartynus | 235 n.e. | Uzurpator na Wschodzie. |
238 n.e. | Został wybrany przez zbuntowaną przeciwko cesarzowi Maksyminowi Trakowi arystokrację prowincji Afryki. Ze względu na zaawansowany wiek współrządził z synem Gordianem II. Panował przez 21 dni. | |
Gordian II | 238 n.e. | Współrządził wraz z ojcem Gordianem I. Zginął broniąc Kartaginy w beznadziejnej walce milicji z doborowymi legionami rzymskimi pod wodzą Capellianusa. |
238 n.e. | W wyniku rewolty obwołany cesarzem Rzymu w 238 roku n.e. razem z Pupienem. Zostali zamordowani po 3 miesiącach. Władali wspólnie 99 dni. | |
238 n.e. | W wyniku rewolty obwołany cesarzem Rzymu w 238 roku n.e. razem z Balbinem. Zostali zamordowani po 3 miesiącach. Władali wspólnie 99 dni. | |
238 – 244 n.e. | W latach 242 – 243 n.e. odzyskał od Persów Syrię i Mezopotamię. Zabity przez Filipa Araba, prefekta pretorianów. | |
Sabinian | 240 n.e. | Uzurpator. |
Filip I Arab | 244 – 249 n.e. | Zabił Gordiana, aby zostać cesarzem. Nie zasłynął żadnym dokonaniem. |
Filip II | 247 – 249 n.e. | Tytuł cezara otrzymał w 244 roku n.e. (w roku tym jego ojciec Filip I przejął władzę), tytuł augustus zaś w 247 roku n.e. (miał wtedy 10 lat). |
Sylbannakus | 244 – 249 n.e. | Uzurpator. |
Pakacjan | 248 n.e. (?) | Uzurpator w Mezji. |
Jotapian | 248 n.e. | Uzurpator w Kapadocji. |
Trajan Decjusz | 249 – 251 n.e. | Zabił Filipa I i jego syna Filipa II aby zostać cesarzem. Zginął w bitwie pod Abrittus. |
Gajusz Juliusz Pryskus | 249 – 250 n.e. | Uzurpator w Filipopolu. Brat cesarza Filipa Araba. |
Licynian | 250 n.e. | Uzurpator w Rzymie. |
Herenniusz Gallus | 251 n.e. | Starszy syn cesarza Decjusza, brat Hostyliana. W 250 roku n.e. otrzymał wraz z bratem tytuł cezara, a niedługo potem, przed 9 czerwca tego roku, tytuł augusta. Zginął wraz z ojcem w bitwie z Gotami pod Abrittus w Mezji. |
Hostylian Gallus | 251 n.e. | Młodszy syn cesarza Decjusza, brat Herenniusza Decjusza. W 250 roku n.e. mianowany przez ojca, podobnie jak brat, cezarem. Herenniusz, jeszcze w tym samym roku został podniesiony do godności augusta, Hostylian, prawdopodobnie z powodu młodego wieku, pozostał cezarem. Zmarł w czasie epidemii na dżumę. |
251 – 253 n.e. | Panował w latach 251-253 n.e. Otrzymał władzę podobnie, jak wielu jego poprzedników z rąk żołnierzy. Musiał mierzyć się z wieloma inwazjami na terytorium rzymskie i walką wewnętrzną w Imperium. Skończył jak wielu innych cesarzy tego okresu. | |
251 – 253 n.e. | Syn Treboniana Gala, cesarz rzymski razem z ojcem. | |
253 n.e. | Obwołany wczesnym latem roku 253 n.e. przez 4 podległe mu legiony cesarzem. W celu zalegalizowania władzy cesarz zaatakował w Italii prawowitych cesarzy Treboniana i Woluzjana. Senat przyznał mu wszystkie tytuły. | |
Mereades | 253 – 260 n.e. | Uzurpator. |
Uraniusz Antonin | 249 – 254 n.e. | Uzurpator w Syrii. |
253 – 260 n.e. | Walczył z Persami i dostał się do niewoli w bitwie pod Edessą. Był to jedyny cesarz żyjący w niewoli. | |
253 – 268 n.e. | Za jego panowania w imperium panował chaos. Miały miejsce liczne najazdy Persów, Franków, Alamanów, Gotów i innych ludów na tereny cesarstwa. Wiele armii obwołało w tym czasie cesarzami swoich wodzów. | |
Walerian II | 253 – 257 n.e. | Współrządził Cesarstwem Rzymskim razem ze swoim ojcem – Galienem. |
Celsus | 253 – 268 n.e. | Uzurpator. |
Ingenuus | 258 – 260 n.e. | Uzurpator w Panonii. |
Salonin | 259 – 260 n.e. | W 258 roku n.e. został ogłoszony cesarzem rzymskim po śmierci swojego starszego brata Waleriana II, który zmarł około 2 lata wcześniej. Z rozkazu Postumusa został zamordowany. |
Sponsjan | ok. 260 n.e. | Uzurpator. Dowodem na jego istnienie ma być odkryta na terytorium Rumunii złota moneta. Najnowsze wyniki badań potwierdzają autentyczność obiektu. Cesarz określany także Sponsjanusem (Sponsianusem) istniał naprawdę i dowodził armią rzymską w Dacji około roku 260 n.e. Dacja w tym czasie była mocno odizolowana od reszty Imperium, a Sponsjan w celu utrzymania władzy mógł uzurpować władzę i próbować przeciwdziałać najazdom. W wyniku ciągłych ataków barbarzyńców przez Dunaj w 271 roku n.e. cesarz Aurelian zrezygnował finalnie z ziem Dacji i oparł granicę o Dunaj. |
Makrian | 260 – 261 n.e. | Uzurpator na Wschodzie. |
Kwietus | 260 – 261 n.e. | Uzurpator na Wschodzie. |
Regalian | 260 n.e. | Uzurpator w Panonii. |
Musjusz Emilian | 261 – 262 n.e. | Uzurpator w Egipcie. |
Cesarstwo galijskie
(formalnie uzurpatorzy)
Władca | Czas panowania | Krótki opis |
Postumus | 260 – 269 n.e. | Tytułował się „Odnowicielem Galii”. Jego władza ograniczała się do Galii, Germanii, Brytanii i Hiszpanii. Został zamordowany przez zbuntowanych żołnierzy. |
Aureolus | 268 – 269 n.e. | Uzurpator w Recji. |
Lelian | 268 n.e. | Uzurpator. |
Mariusz | 268 n.e. | Uzurpator. |
Domicjan II | 268 n.e. | Uzurpator. Znany jedynie z dwóch odnalezionych przypadkowo monet wybitych w jego imieniu. Do niedawna dyskutowano jego istnienie jako wątpliwe, kwestionując autentyczność jednej z monet. Domicjan II mógł mieć udział w usunięciu uzurpatora Wiktoryna i tym samym stał się rywalem Tetryka, z którym widocznie przegrał walkę o panowanie w Imperium Galliarum. Buntownicze obwołanie go przez wojska cesarzem mogło nastąpić w przymusowej sytuacji zagrożenia najazdami barbarzyńskimi w początkach rządów Aureliana. |
Wiktoryn | 268 – 270 n.e. | Uzurpator. |
Tetrykus I | 270 – 273 n.e. | Uzurpator. |
Tetrykus II | 270 – 273 n.e. | Uzurpator. |
Cesarze iliryjscy
Władca | Czas panowania | Krótki opis |
268 – 270 n.e. | Był jednym z najlepszych wodzów cesarza Galienusa. Odniósł wiele zwycięstw nad Gotami. Największym z nich było zwycięstwo nad Gotami pod Naisos w Mezji. Po walkach z Gotami otrzymał przydomek Gocki. Zmarł w czasie epidemii dżumy. | |
Kwintyllus Gocki | 270 n.e. | Obwołany przez wojsko cesarzem w 270 roku n.e. (decyzja zatwierdzona przez senat). Był bratem cesarza Klaudiusza II Gockiego. |
Aurelian | 270 – 275 n.e. | Jeden z wybitniejszych cesarzy drugiej połowy III wieku n.e. Twardą ręką zaczął wyprowadzać cesarstwo z kryzysu. W 271 roku n.e. na jego polecenie zaczęto wznosić wokół Rzymu wielkie mury obronne, mające strzec stolicę przed najazdami barbarzyńców. Zniszczył także państwo Zenobii i Wabalata z siedzibą w Palmirze, a ich ziemie na powrót włączył w granice cesarstwa. Zginął zamordowany podczas spisku wojskowych w czasie wyprawy na Persję. |
Urbanus | 270 – 271 n.e. | Uzurpator. |
Septymiusz | 271 n.e. | Uzurpator w Dalmacji. |
Waballat | 271 – 272 n.e. | Król Palmiry, uzurpator. |
Antioch | 272 n.e. | Uzurpator w Palmirze. |
Tacyt | 275 – 276 n.e. | Nie miał autorytetu wśród żołnierzy, przez co zginął zamordowany. |
Florian | 276 n.e. | Próbował przeciwstawić się swemu rywalowi, wodzowi legionów wschodnich – Markowi Aureliuszowi Probusowi. Rządził 88 dni, od lipca do września 276 roku n.e. |
Probus | 276 – 282 n.e. | Po zamordowaniu w 276 roku n.e. cesarza Floriana został ogłoszony przez armię nowym cesarzem. Za jego panowania nasiliły się ataki barbarzyńców na północne granice imperium. Był znakomitym dowódcą i w wyniku wielu bitew i najazdów odwetowych uspokoił północną granicę. |
Bonosus | 280 n.e. | Uzurpator w Kolonii. |
Saturnin | 280 n.e. | Uzurpator w Syrii. |
Prokulus | 280 – 281 n.e. | Uzurpator w Lugdunum. |
Karus | 282 – 283 n.e. | Ogłoszony cesarzem przez wojsko po buncie i zamordowaniu poprzedniego cesarza Probusa. Prowadził wojny z Sarmatami oraz Persami. Zginął podczas jednej z wypraw wojennych prawdopodobnie rażony piorunem. |
Numerian | 283 – 284 n.e. | Współrządził ze swoim bratem Karinusem. Młodszy syn Karusa. |
Karinus | 283 – 285 n.e. | Znienawidzony w Imperium głównie ze względu na jego uwielbienie dla okrucieństwa, zamiłowania do przepychu i orgii. |
Julian z Panonii | 284 – 285 n.e. | Uzurpator w kraju Wenetów, Istrii i Panonii. |
Dominat
(Tetrarchia / Dynastia Konstantyńska)
Władca | Czas panowania | Krótki opis |
284 – 305 n.e. | Jego rządy rozpoczynają epokę późnego Cesarstwa Rzymskiego –dominatu. Dioklecjan przekształcił państwo rzymskie w monarchię absolutną, ustanawiając despotyczny system rządów zwany dominatem, pozbawiając senatu jednocześnie jakiegokolwiek wpływu na władzę. Cesarzowi nadano cechy boskości, wprowadzono wschodni ceremoniał dworski i państwowy kult władcy. Dla usprawnienia rządów wprowadzono system tzw. tetrarchii: było dwóch imperatorów z tytułem Augusta (na wschodzie Dioklecjan, na zachodzie Maksymian) i dwóch ich pomocników i następców z tytułem Cezara (na wschodzie Galeriusz, na zachodzie Konstancjusz Chlorus). | |
Maksymian | 285 – 310 n.e. | Adoptowany przez cesarza Dioklecjana, współrządził od 285 roku n.e. Tytuł Augusta otrzymał 286 roku n.e. Objął władzę nad zachodnią częścią Cesarstwa. |
Amandus | 285 – 286 n.e. | Uzurpator. |
Karauzjusz | 287 – 293 n.e. | Uzurpator w Brytanii. |
Allektus | 293 – 296 n.e. | Uzurpator w Brytanii. |
Domicjusz Domicjan | 296 – 297 n.e. | Uzurpator w Egipcie. |
Konstancjusz I Chlorus | 305 – 306 n.e. | Do historii przeszedł jako ojciec cesarza Konstantyna I Wielkiego. |
Galeriusz | 305 – 311 n.e. | Tytuł cesarza otrzymał 1 marca 293 roku n.e. z rąk Dioklecjana, z którego córką Galerią Walerią był ożeniony. |
Flawiusz Sewer | 306 – 307 n.e. | Obwołany cesarzem 1 maja 305 roku n.e. współcesarzem (cezarem) za Konstancjusza Chlorusa. Po śmierci Chlorusa 25 lipca 306 roku n.e. razem z Galeriuszem brał udział w nieudanej próbie pozbawienia tronu cesarza Maksencjusza. |
Maksencjusz | 307 – 312 n.e. | Po śmierci Konstancjusza Chlorusa w 306 roku n.e., legiony w Brytanii cesarzem obwołały jego syna – Konstantyna Wielkiego. Natomiast plebs rzymski i pretorianie cesarzem obwołali Maksencjusza. |
Lucjusz Domicjusz Aleksander | 308 – 309/311 n.e. | Uzurpator w Afryce. |
306 – 337 n.e. | Zasłynął głównie jako cesarz, który jako pierwszy się ochrzcił. W roku 313 podczas spotkania w Mediolanie wydał edykt mediolański dający swobodę wyznania chrześcijanom. Jego politykę charakteryzowała kontynuacja działalności Dioklecjana. Chrzest przyjął na kilka dni przed śmiercią z rąk ariańskiego biskupa. Zostawił po sobie 3 synów jako następców: Konstantyna II, Konstansa i Konstancjusza II. Każdy z nich miał wydzielone prowincje. | |
Licyniusz | 308 – 324 n.e. | Cesarz rzymski urodzony w Mezji, bliski przyjaciel cesarza Galeriusza, uczestnik jego wyprawy na Persów w 297 n.e. |
Maksymin Daja | 309 – 313 n.e. | Tytuł cezara otrzymał w 305 n.e. (zarządzał Syrią i Egiptem). Po mianowaniu Licyniusza w 308 roku n.e. domagał się tytułu Augusta, który otrzymał. Po śmierci Galeriusza w 311 roku n.e. przejął dowództwo nad prowincjami w Azji. |
Waleriusz Walens | 316 – 317 n.e. | ? |
Licyniusz II | 317 – 324 n.e. | Syn Licyniusza I, cesarz rzymski. |
Martynian | 324 n.e. | Po przegranej bitwie pod Adrianopolem 3 czerwca 324 roku n.e. mianowany został przez Licyniusza współcesarzem (Augustus) i wysłany do Lampsacus, aby opóźnić nadciągającą z Tracji armię Konstantyna I. |
Kryspus | 317 – 326 n.e. | Cezar. Stracony z rozkazu ojca Konstantyna I w 326 roku n.e. |
Dalmacjusz | 335 – 337 n.e. | Cezar. Został zamordowany w 337 roku n.e. podczas masakry potomków Konstancjusza Chlorusa, zrodzonych z jego drugiej żony Teodory. |
Hannibalian | 335 – 337 n.e. | Cezar. Wnuk Konstancjusza Chlorusa i jego drugiej żony – Flavii Maximiany Theodory. Jego rodzonym bratem był cezar Dalmacjusz. |
Konstantyn II | 337 – 340 n.e. | Najstarszy syn Konstantyna I Wielkiego. W roku 340 n.e. Konstantyn najechał Italię zarządzana przez Konstansa jednak poległ w boju w bitwie pod Akwileją. |
337 – 350 n.e. | Posiadał duży talent dowódczy. W 338 roku n.e. przekroczył Dunaj i pokonał Sarmatów. Do roku 340 rządził wspólnie z bratem Konstantynem II, później stoczył z nim zwycięską wojnę. Zabity przez uzurpatora Magnencjusza w 350 roku n.e. | |
337 – 361 n.e. | Toczył walki z uzurpatorem – Magnencjuszem. W 351 roku n.e.pod Mursją stoczyli bitwę, którą Konstancjusz wygrał, choć Magnencjuszowi udało się uciec. Kolejna kampania wojny domowej doprowadziła w 353 roku do klęski Magnencjusza i zmusiła go do samobójstwa. | |
Magnencjusz | 350 – 353 n.e. | Uzurpator. |
Decencjusz | 351 – 353 n.e. | Uzurpator, brat Magnencjusza. |
Wetranion | 350 n.e. | Uzurpator na Bałkanach. |
Nepocjan | 350 n.e. | Uzurpator w Rzymie. |
Konstancjusz Gallus | 351 – 354 n.e. | Cezar. |
361 – 363 n.e. | Potocznie nazywany Julianem. Dążył do przywrócenia panującego stanowiska religii pogańskiej, pragnąc wprowadzić dawną religię Rzymian z pewnymi reformami. Stosował szykany wobec chrześcijan: nakazał im zwrócić świątynie, zabronił im nauczania w szkołach. W 363 roku n.e. zginął podczas walk z Persami. | |
363 – 364 n.e. | Panował w latach 363-364 n.e. Otrzymał władzę po śmierci cesarza Juliana Apostaty, kiedy to zebrała się rada wojskowa. Ich pierwszym wyborem był Salutius Secundus, prefekt pretorianów, jednak ten odrzucił proponowany urząd. Kolejnym wyborem rady był właśnie Jowian. Zawarł niekorzystny pokój z Persami, uznał niezależność Armenii. Ponadto uchylił antychrześcijańskie zarządzenia Apostaty. |
Dynastia Walentyniańska
Władca | Czas panowania | Krótki opis |
364 – 375 n.e. | Walentynian I był cesarzem rzymskimi w latach 364-375 n.e. Władał zachodnią i wschodnią częścią imperium; z czasem rządy we wschodniej części przekazał swojemu bratu – Walensowi. Po kilku latach mianował współcesarzem Gracjana. Zmarł z powodu zdenerwowania. | |
364 – 378 n.e. | Ingerował w wewnętrzne spory Kościołów na rzecz arianizmu, którego był wyznawcą. Prowadził wojnę z Gotami (367 – 368 n.e.), następnie (370 – 378 n.e.). Walczył z królem perskim Szapurem II. Ginie w bitwie pod Adrianopolem 9 sierpnia 378 roku n.e. | |
Prokopiusz | 365 – 366 n.e. | Uzurpator w Konstantynopolu, Tracji i Bitynii. |
367 – 383 n.e. | Był władcą chrześcijańskim; zwalczał pogaństwo. Odmówił przyjęcia tytułu Pontifex Maximus. Gracjan po śmierci Walensa wyznacza na jego następcę Teodozjusza, który potem ma zostać nazwany „Wielkim”. Został zamordowany przez własne oddziały. | |
Walentynian II | 375 – 392 n.e. | Walentynian zamieszkał w Mediolanie jako cesarz rzymski i pierwszy cesarz bizantyjski – Walentynian Wielki. Zamordowany w Galii. |
Dynastia Teodozjańska
Władca | Czas panowania | Krótki opis |
379 – 395 n.e. | W 392 roku n.e. zakazał wyznawania innych religii niż chrześcijaństwo, podnosząc je do rangi religii państwowej. W 393 roku n.e. zakazał organizacji starożytnych igrzysk olimpijskich, uznając je za relikt pogaństwa. Podzielił cesarstwo na dwie części: wschodnią i zachodnią. Podział ten okazał się trwały. | |
Magnus Maksymus | 383 – 388 n.e. | Uzurpator w Brytanii i Galii. |
Flawiusz Wiktor | 387 – 388 n.e. | Uzurpator w Brytanii i Galii. |
Eugeniusz | 392 – 394 n.e. | Uzurpator na Zachodzie. |
Cesarstwo Zachodniorzymskie
Władca | Czas panowania | Krótki opis |
395 – 423 n.e | Teodozjusz podzielił władzę w cesarstwie między swoich dwóch synów. Honoriusz otrzymał część zachodnią Imperium, a Arkadiusza wschodnią. W 410 roku n.e. Rzym został najechany przez barbarzyńców pod wodzą Alaryka. Ponadto prowadził wojny z licznymi uzurpatorami do tytułu cesarza. | |
Marek | 406 – 407 n.e | Uzurpator w Brytanii. |
Konstantyn III | 407 – 411 n.e | Uzurpator w Brytanii, Galii i Hiszpanii. |
Konstans II | 408 – 411 n.e | Uzurpator w Brytanii, Galii i Hiszpanii; cezar (?). |
Maksymus | 409 – 411 n.e | Uzurpator w Hiszpanii. |
Pryskus Attalus | 409 – 415 n.e | Uzurpator. |
Jowin | 411 – 413 n.e | Uzurpator w Galii. |
Sebastianus | 412 – 413 n.e | Uzurpator w Galii. |
Konstancjusz III | 421 n.e | W zamian za pokonanie uzurpatorów Honoriusz uczynił z niego współcesarza. |
Jan | 423 – 425 n.e | Uzurpator kontrolujący całe terytorium Cesarstwa Zachodniego. |
Walentynian III | 425 – 455 n.e | Władzę objął w wieku 6 lat. Jednak praktycznie przez cały okres swoich rządów nie miał żadnej realnej mocy decyzyjnej. Próba usamodzielnienia się ostatecznie doprowadziła do jego śmierci. |
Petroniusz Maksymus | 455 n.e | Za rządów cesarza Honoriusza był zarządcą skarbca państwowego. Rządził tylko dwa miesiące. Zginął rozszarpany przez tłum. |
Awitus | 455 – 456 n.e | Obalony po przegranej bitwie pod Placencją. |
457 – 461 n.e | Cesarz zachodniorzymski w latach 457-461 n.e. Uważany jest za ostatniego niemarionetkowego władcę zachodniej części Cesarstwa. Zdołał przywrócić władzę nad większością Iberii i Galii. Jeden z niewielu cesarzy zachodniorzymskich, którzy podjęli energiczne, i zdecydowane działania mogące ocalić Rzym przed upadkiem. | |
461 – 465 n.e | Swoje rządy opierał wyłącznie na Rycymerze, wodzu germańskim. Był od niego całkowicie zależny. | |
Antemiusz | 467 – 472 n.e | Wraz z Cesarstwem Wschodnim zorganizował wielką wyprawę przeciwko Wandalom zamieszkującym północne tereny, która się jednak zakończyła niepowodzeniem. |
Olibriusz | 472 n.e. | Za jego panowania Rzym został zdobyty po raz trzeci przez Germanów. |
Gliceriusz | 473 – 474 n.e. | Pozbawiony władzy przez Leona – cesarza Wschodu, który insygnia cesarskie przekazał Juliuszowi Nepoście. |
Juliusz Nepos | 474 – 475 n.e. | Uczyniony cesarzem Zachodu przez władcę Imperium Wschodniego – Leona. |
475 – 476 n.e. | Ostatni panujący cesarz Cesarstwa Zachodniego. Pozbawiony władzy przez Odoakra, wodza germańskiego. Odesłanie insygniów cesarskich do Konstantynopola uważa się za koniec Cesarstwa Zachodniego i starożytności. | |
Zestawienie ukazujące w jakim wieku władcy obejmowali urzędy i kiedy umierali | ||
