Dnia 10 stycznia 49 roku p.n.e. Gajusz Juliusz Cezar przekroczył rzekę Rubikon w północnej Italii i tym samym rozpoczął wojnę domową przeciwko Pompejuszowi i Senatowi. W czasach Republiki Rzymskiej Rubikon był rzeką graniczną między Galią Przedalpejską a Italią i w związku z rosnącą siłą polityczną Juliusza Cezara Senat wyznaczył na rzece granicę, której ten nie mógł przekroczyć ze swoimi legionami. Miało to stanowić zabezpieczenie przed ewentualnym zamachem stanu.
Jak wiemy jednak Cezar przekroczył tę rzekę i Swetoniusz pozostawił nam przekaz tego wydarzenia. Wówczas to, podczas przekraczania Rubikonu, Cezar miał wypowiedzieć słowa Alea iacta est! (tradycyjnie „kości zostały rzucone”, a dosłownie „kostka została rzucona”), co miało oznaczać podjęcie nieodwracalnej decyzji lub kroku o wielkim znaczeniu. Zwrot został najprawdopodobniej zaczerpnięty przez Cezara z komedii greckiego pisarza Menandra Arrephorus1.
Historyk opisuje to wydarzenie następująco:
Dogonił swe kohorty nad rzeką Rubikonem, stanowiącą granicę jego prowincji. Zatrzymał się chwilę i obliczając ogrom swego zamierzenia, zwrócił się do świty ze słowami: „Jeszcze teraz mogę się cofnąć; jeśli przejdę ten mostek, o wszystkim rozstrzygnąć będzie zdolny jeno miecz”.
Gdy jeszcze zwlekał, takie ukazało się prorocze zjawisko Oto jak człowiek niezwykłego wzrostu i urody zjawił się nagle w pobliżu, siedząc i przygrywając na trzcinowej fujarce. Gdy oprócz pasterzy zbiegł, się tłumnie żołnierze z posterunków, aby go posłuchać, wśród nich trębacze, ów człowiek, chwyciwszy od jednego trąbę, skoczył do rzeki, z wielką siłą zagrał hasło bojowe i przeszedł na drugi brzeg. Wówczas Cezar rzekł. Idźmy tam, dokąd nas wzywają znaki wieszcze bogów oraz niesprawiedliwość wrogów. Kości są rzucone”. I w ten sposób przeprowadził wojsko przez rzekę.
– Swetoniusz, Boski Juliusz, 31-33
Według prawa rzymskiego okresu republiki namiestnicy prowincji byli urzędnikami z mocą imperium (prawo do dowodzenia armią) w ramach swoich prowincji. Tak więc nie mogli operować swoimi wojskami poza swoją strefą wpływów. Rzymskie prawo pozwalało jedynie konsulom i pretorom na dysponowanie imperium na ziemiach Italii. Jeśli generał nie posiadał specjalnych uprawnień, aby móc wstąpić na italskie ziemie, wpierw musiał rozwiązać armię. Osoba, która nie przestrzegała tego prawa i wkraczała do Italii na czele wojska, automatycznie traciła imperium i dowództwo nad armią oraz skazywana była na śmierć. Co więcej, żołnierze którzy podtrzymywali swoje posłuszeństwo dowódcy bez oficjalnych uprawnień, także podlegali karze śmierci.
