Po usłyszeniu hasła „najdalsza część Imperium rzymskiego” większość z nas pomyśli zapewne o dzikiej Brytanii lub zdobytej na moment przez Trajana Mezopotamii. Jednak współczesne odkrycia pokazały, że prawda może być inna i bardzo zaskakująca. Mowa tu o rzymskim garnizonie na niepozornych arabskich wyspach – ponad 3900 km od samego Rzymu.
Historia zaczyna się po koniec lat 90. XX wieku, kiedy dwójka turystów zwiedzających wyspy Farasan, leżące w granicach Arabii Saudyjskiej, odkryła starożytną inskrypcję zapisaną alfabetem łacińskim. Inskrypcja została zbadana przez ekspertów w 2004 roku. Rozczytanie tekstu nie było łatwe ze względu na erozję, ale ostatecznie otrzymano następujące tłumaczenie:
Dla Imperatora Cezara Tytusa Aeliusza Hadrianusa Antoninusa Augustusa Piusa, Pontifexa Maximusa, w siódmym roku jego władzy trybuńskiej, trzy razy konsula, ojca ojczyzny, w imieniu vexillatio legionu II Traiana Fortis i jego sił pomocniczych, Castricius Aprinus, syn Publiusza, prefekt portu Ferresan i Morza Herkulesa, stworzył i zadedykował ten pomnik.
Ten tekst dostarcza kilku istotnych informacji. Po pierwsze jest w nim wymieniona nazwa „Ferresan” co oznacza, że inskrypcja nie została przywieziona na wyspy w wiekach po upadku Cesarstwa Rzymskiego, lecz faktycznie została tam wykonana. Po drugie, cesarz, którego tytuł zajmuje pół inskrypcji to władca znany powszechnie jako Antoninus Pius, który rządził w latach 138 – 161 n.e. Każdy kolejny cesarz po wstąpieniu na tron otrzymywał władzę trybuńską, a w tekście znajduje się informacja, że został on wykonany w siódmym roku władzy trybuńskiej tego cesarza, a więc mamy datę wykonania – rok 144 n.e. Po trzecie, w tekście znajduje się informacja o vexillatio (specjalnej grupie zadaniowej) oraz siłach pomocniczych Legionu II Traiana Fortis. W tamtym okresie właśnie ten legion stacjonował najbliżej wysp Farasan, a konkretnie w Egipcie. Inskrypcja świadczy o tym, że w tamtym czasie na wyspach znajdował się garnizon rzymski, co prawdopodobnie oznacza, że wyspy Farasan należały do Imperium Rzymskiego. W takim wypadku oznaczałoby to, że jest to najdalej wysunięty punkt Imperium, znajdujący się prawie 4000 km w linii prostej od miasta Rzym. Dla porównania, w podobnej odległości od Rzymu znajduje się chociażby Grenlandia.
Pozostaje więc pytanie po co Rzymianie zapuszczali się tak daleko, na pustynne arabskie wyspy. Znamy odpowiedź. Morze Czerwone było w czasach rzymskich, podobnie jak dzisiaj, ważnym szlakiem komunikacyjnym, łączącym zachód ze wschodem. Jego wybrzeża są jednak pełne raf koralowych i skalistych wysepek, które są widoczne jedynie w dzień przy słonecznej pogodzie. Jedna z takich raf koralowych, rozciągająca się na 500 km długości i określana jako Farasan Bank blokuje dostęp do południowej części półwyspu arabskiego – regionu z którego pochodzi wiele cennych surowców. Dla żeglarzy, którzy chcieli tam dopłynąć istniał jednak bezpieczny tunel wzdłuż wybrzeży, który położony był… na północ od Wysp Farasan. Tak więc kontrola nad wyspami Farasan oznaczała też kontrolę nad tym strategicznym szlakiem handlowym.
