Rozdziały
Sarmaci byli konfederacją plemion koczowniczych pochodzenia irańskiego (m.in. Alanowie, Jazygowie, czy Roksolanowie), która odegrała istotną rolę w historii Europy Wschodniej i Środkowej od około V wieku p.n.e. do IV wieku n.e. Zamieszkując rozległe stepy na północ od Morza Czarnego, zajmowali oni terytoria dzisiejszej Ukrainy, Rosji i częściowo Polski. Ich relacje z antycznym Rzymem były dynamiczne, obejmując zarówno sojusze, jak i konflikty, a także intensywną wymianę kulturową.
Pochodzenie i ekspansja Sarmatów
Sarmaci wywodzili się z tej samej grupy etnicznej co Scytowie, a ich język należał do rodziny irańskich. W kulturze Sarmatów dominowało koczownicze życie, silne struktury plemienne i wojowniczy styl bycia. Ich charakterystyczna kawaleria, uzbrojona w długie włócznie (kontos), była jednym z najbardziej skutecznych oddziałów wojskowych starożytności. Sarmaci szybko zaczęli dominować na stepach Europy Wschodniej, wypierając Scytów i wchodząc w kontakt z różnymi ludami europejskimi i azjatyckimi.
Relacje z antycznym Rzymem
Sarmaci pojawili się w historii Rzymu na początku I wieku n.e., głównie jako sąsiedzi i potencjalni sojusznicy lub wrogowie na granicach imperium. Najważniejsze obszary ich kontaktów z Rzymianami obejmowały północne prowincje imperium, takie jak Dacja (dzisiejsza Rumunia), Mezja (dzisiejsza Serbia i Bułgaria) oraz Panonia (dzisiejsze Węgry).
Sojusze militarne
Jednym z najbardziej charakterystycznych aspektów relacji Sarmatów z Rzymem były okresowe sojusze militarne. Rzymianie, świadomi umiejętności wojskowych Sarmatów, często korzystali z ich pomocy w obronie północnych granic. Sarmaci, jako najemnicy, często służyli w armii rzymskiej, a ich ciężkozbrojna kawaleria była ceniona za swoje zdolności bojowe.
Za panowania cesarza Marka Aureliusza (161–180 n.e.), Rzym zmagał się z wieloma najazdami barbarzyńców, w tym Sarmatów. W latach 169–175 n.e., podczas wojen markomańskich, Sarmaci walczyli przeciwko Rzymowi, atakując granice Dunaju. Ostatecznie Rzymianie pokonali ich, zmuszając do zawarcia sojuszu, w ramach którego tysiące Sarmatów zostało przesiedlonych na tereny Imperium i wcielonych do armii.
Słynny jest epizod, kiedy to około 5500 sarmackich jeźdźców zostało osiedlonych w Brytanii po zakończeniu wojen markomańskich, gdzie służyli jako straż graniczna. Niektórzy historycy sugerują, że legenda o królu Arturze i Rycerzach Okrągłego Stołu mogła mieć korzenie w mitologii sarmackiej, przeniesionej do Brytanii przez tych osadników.
Wojny i konflikty
Mimo sojuszy, relacje Sarmatów z Rzymem były również naznaczone licznymi konfliktami. Sarmaci, kontrolując stepy na północ od Dunaju i na wschód od Karpat, stanowili częste zagrożenie dla rzymskich prowincji nadgranicznych. Ich najazdy na Dację, Mezję czy Panonię były częstą przyczyną wojen.
Sarmaci szczególnie aktywnie angażowali się w konflikty z Rzymem w czasie wojen dackich prowadzonych przez cesarza Trajana w latach 101-102 oraz 105-106 n.e. W tych wojnach byli sojusznikami Daków, którzy stawiali silny opór rzymskim podbojom. Choć Dacja ostatecznie została podbita przez Trajana, Sarmaci kontynuowali swoją niezależność, stając się znaczącą siłą w regionie.
Wpływy kulturowe
Relacje z Rzymem przyniosły również intensywną wymianę kulturową. Sarmaci przejęli niektóre elementy rzymskiej kultury materialnej, takie jak broń i elementy ubioru. Z kolei Rzymianie, szczególnie w prowincjach granicznych, czerpali inspiracje od Sarmatów w zakresie organizacji kawalerii. Sarmacka moda na długie, zdobione złotem kontosy i ciężką zbroję wpływała na sposób, w jaki Rzymianie organizowali swoje oddziały kawaleryjskie.
Sarmaci w rzymskiej mitologii i literaturze
Sarmaci byli obecni w rzymskiej literaturze, gdzie często przedstawiano ich jako dzikich i wojowniczych barbarzyńców, ale jednocześnie podziwiano ich za waleczność i umiejętności wojskowe. Tacyt, w swoim dziele Germania, wspomina o Sarmatach jako o ludziach stepów, którzy różnili się od Germanów stylem życia i wyglądem, ale podobnie jak oni, byli zagrożeniem dla rzymskich granic.
Upadek Sarmatów
Podobnie jak wiele innych ludów koczowniczych, Sarmaci zaczęli tracić swoją dominującą pozycję w Europie Wschodniej i Środkowej w wyniku migracji nowych grup etnicznych. W IV wieku n.e. na stepy nadciągnęli Hunowie, którzy skutecznie rozbili sarmackie plemiona, zmuszając je do ucieczki lub asymilacji z innymi ludami.
Sarmaci stopniowo zniknęli z kart historii jako odrębny lud, ale ich dziedzictwo przetrwało zarówno w kulturach europejskich, jak i w armii rzymskiej, gdzie pozostawili swój ślad jako doskonali jeźdźcy i wojownicy.
