Rozdziały
Volubilis (nazywane także po berbersku Walili) jest to częściowo zachowane rzymskie miasto, które znajduje się w północnym Maroku, niedaleko miasta Meknes (ok. 35 km). Była to stolica prowincji Mauretania, którą w roku 42 n.e. cesarz Klaudiusz podzielił na Mauretanię Tingitana oraz Mauretanię Caesariensis. Wówczas miasto zostało stolicą tej pierwszej prowincji.
Do naszych czasów zachował się rozległy kompleks ruin rzymskich. W mieście widoczne są pozostałości murów obronnych, forum, kapitolu (będącego kopią świątyni Jowisza w Rzymie), termy, łuk triumfalny i domy mieszkalne. W wielu pomieszczeniach widoczne są starożytne rzymskie mozaiki. Odnaleziono tu liczne artefakty, w tym rzeźby z brązu.
Pierwsze ślady osadnictwa datuje się na neolit. W wieku III p.n.e. Volubilis było punicko-mauretańską osadą obronną. W II wieku p.n.e. osada przekształciła się w miasteczko handlowe otoczone murem. Miasto leżało na terenach Mauretanii, która po 146 roku p.n.e. – po upadku Kartaginy – stała się państwem klientelnym. W latach 25 p.n.e. – 23 n.e. umocniono mury obronne, na zlecenie króla numidyjskiego, Jubę II. Juba znalazł się na tronie za sprawą Oktawiana Augusta w 25 roku p.n.e. Zarówno on jak i jego syn Ptolemeusz byli zromanizowanymi królami i często w mieście zlecali budowę i wykonywanie dzieł sztuki w rzymskim stylu.
Pierwsze ślady osadnictwa datuje się na neolit. W wieku III p.n.e. Volubilis było punicko-mauretańską osadą obronną. W II wieku p.n.e. osada przekształciła się w miasteczko handlowe otoczone murem. Miasto leżało na terenach Mauretanii, która po 146 roku p.n.e. – po upadku Kartaginy – stała się państwem klientelnym. W latach 25 p.n.e. – 23 n.e. umocniono mury obronne, na zlecenie króla numidyjskiego, Jubę II. Juba znalazł się na tronie za sprawą Oktawiana Augusta w 25 roku p.n.e. Zarówno on jak i jego syn Ptolemeusz byli zromanizowanymi królami i często w mieście zlecali budowę i wykonywanie dzieł sztuki w rzymskim stylu.
W roku 44 roku n.e., po podbiciu Afryki Północnej przez Klaudiusza, Volubilis stało się jednym z miast leżących na najdalszych krańcach Cesarstwa Rzymskiego. Największy rozkwit miasta miał miejsce właśnie za panowania rzymskiego w latach 44-285 n.e., kiedy to Volubilis było siedzibą rzymskiego namiestnika. Wówczas zostały zbudowane m.in. bazylika, forum, kapitol, łuk Karakalli. Przeprowadzono rozbudowę murów miejskich, które w roku 169 n.e. osiągnęły łączną długość 2, 5 km.
Po zaanektowaniu Mauretanii w 44 roku n.e., miasto wyraźnie się rozrastało, dzięki bogactwu i zasobności, które pochodziły z żyznych ziem prowincji i eksportu towarów takich jak: zboże, oliwa z oliwek czy dzikie zwierzęta dla pokazów gladiatorskich. U szczytu swojego największego rozwoju Volubilis liczyło ok. 20.000 mieszkańców (bardzo pokaźna populacja jak na prowincjonalne miasto), gdzie tereny wokół miasta również były silnie zaludnione. Na terenach podmiejskich odkryto ponad 50 willi.
Miasto Volubilis było centrum administracyjnym prowincji Mauretania, a potem Mauretania Tingitana. Aglomeracja pozostała wierna Rzymowi, mimo rewolty w latach 40-44 n.e., poprowadzonej przez wyzwoleńca – Aedemona. W nagrodę mieszkańcom przyznano obywatelstw rzymskie oraz 10-letni okres zwolnienia z płacenia podatku. Miasto podniesiono do rangi municipium, a system zarządzania został przebudowany. Zastąpiono punickich suffetes rzymskimi duumvirs (wybierani co roku) lub magistratami.
Pozycja miasta była jednak niezbyt istotna. Volubilis zlokalizowane w południowo-wschodnim krańcu prowincji, narażone było na ciągłe ataki silnych plemion berberyjskich. W celu ochrony miasta powstało pięć fortów, które zlokalizowane były na obecnych wioskach Ain Schkor, Bled el Gaada, Sidi Moussa, Sidi Said oraz Bled Takourart (starożytna Tocolosida). Sidi Said było bazą dla Cohors IV Gallorum, kiedy w Ain Schkor stacjonowały hiszpańskie i belgisjkie kohorty. Sidi Moussa, z kolei była miejscem zgrupowania kohort partyjskich i galijskich. Syryjska jazda bazowała w Toscolosida.
Rzymski geograf z I wieku n.e. – Pomponiusz Mela – w swojej pracy „De situ orbis libri III” opisuje miasto jako najbogatsze wśród mniejszych aglomeracji Mauretanii. O mieście wspomina także Pliniusz Starszy oraz II-wieczne Itinerarium Antonina (rejestr odległości i postojów na drogach Imperium Rzymskiego), określający miasto jako Volubilis Colonia. Populacja miasta była w zdecydowanej większości złożona ze zromanizowanych Berberów.
Rzymianie opuścili tereny dzisiejszego Maroka pod koniec III wieku n.e., kiedy to Rzymem targały kryzys wewnętrzny i zewnętrzny. Około roku 280 n.e. władza rzymska nad większością Mauretanii upadła. Jedynie część Mauretania Tingitana pozostała w rzymskich rękach. W 285 roku n.e. cesarz Diokelcjan przeorganizował resztki prowincji. Mimo że armia rzymska znajdowała się w Tingis, zdecydowano że bardziej opłacalnym będzie wyrównanie linii granicznej i zrezygnowanie z resztek Mauretanii. Miasto po czasach rzymskich było stale rozwijane przez Arabów.
Ważne budowle w Volubilis
Dom Orfeusza
Największą budowlą i chyba jedną z najważniejszych w Volubilis jest Dom Orfeusza. Zachowały się tutaj piękne mozaiki podłogowe przedstawiające Orfeusza z lirą, dziewięć delfinów oraz zaprzężony w konika morskiego rydwan z żoną Neptuna – Amfitryną, która jest boginią morza. Sądząc po wielkości tych ruin można wnioskować iż dawniej był to dom kogoś ważnego i bogatego.
Łuk Karakalli
Znajduje się w samym centrum Volubilis, na brukowanej ulicy nazywanej Decumanus Maximus, która swego czasu była główną drogą miasta. Wybudowano go w roku 217 n.e. na rozkaz Marka Aureliusza Sebastenusa, aby oddać cześć cesarzowi Karakalli i jego matce Julii Domny. Pierwotnie na szczycie łuku stała wykonana z brązu rzeźba rydwanu zaprzężonego w sześć koni.
Kapitol
Kapitol jest prawie identyczną kopią świątyni Jowisza w Rzymie. Zdobią go liczne wznoszące się ku niebu kolumny w stylu korynckim. Na północ od niego stała niegdyś bazylika kapitolińska poświęcona Jowiszowi i jego żonie Junonie, oraz bogini Minerwie.
Inne
Dom Wenus, Dom Ephebe, Dom Rycerza, Pałac Gordiana
