Szachownica Polibiusza jest to rodzaj szyfru monoalfabetycznego (ukryta litera odpowiada literze jawnej), który swoją nazwę zawdzięcza słynnemu antycznemu historykowi i pisarzowi – Polibiuszowi. Jak sam Polibiusz przekazuje nam w swoich „Dziejach” autorem szyfru są Grecy – Kleoksenos i Demoklet – jednak to on podjął się usprawnienia mechanizmu.
Szachownica Polibiusza składała się z pięciu tabliczek, gdzie na każdej znajdowało się pięć liter greckich (wyjątkiem była ostatnia, gdzie były tylko cztery litery; w wersji łacińskiej każda tabliczka ma pięć liter). Do naszych czasów nie zachowała się żadna oryginalna tabliczka z szyfrem. Obok szachownica Polibiusza w wersji łacińskiej.
Generalnie zasada szyfrowania polegała na podaniu konkretnych cyfr, które oznaczają położenie danej litery w tabeli – pierwszą cyfrą jest numer wiersza, a drugą – kolumny. W ten sposób, słowo: CEZAR w zaszyfrowanej wersji przyjmuje postać: 13 15 55 11 42.
Jak informuje Polibiusz, usprawnienie szyfrowania wiadomości było istotne do wysyłania pilnych i nieoczywistych informacji. Dotychczasowe metody umożliwiały wysyłanie jedynie wcześniej ustalonych i oczekiwanych formatów wiadomości.
Aby przekazanie wiadomości mogło się odbyć, obie strony musiały posiadać tabliczki z alfabetem. Przekazywanie sygnałów odbywało się za pomocą sygnalizacji świetlnej (pochodni) i jak informuje Polibiusz, sygnalizatorzy po obu stronach musiały wpierw potwierdzić, że przekaz wiadomości jest w danej chwili możliwy. W tym celu człowiek nadający informację podnosił dwie pochodnie i czekał na podobną odpowiedź ze strony przeciwnej. Następnie, kiedy obie strony były pewne, że przekaz szyfru jest możliwy, osoba nadająca wiadomość podnosiła odpowiednią ilość pochodni po lewej stronie, wskazując wiersz-tabliczkę. Następnie nadawca podnosił odpowiednią ilość pochodzi po prawej stronie, wskazując kolumnę. W ten sposób można było przekazać wiadomość na odległość np. między posterunkami wojskowymi.
