Rozdziały
| Imiona | Marcus Iulius Gessius Bassianus Alexianus (od 221 roku n.e. Marcus Aurelius Alexander Caesar) |
|---|---|
Panował jako | Imperator Caesar Marcus Aurelius Severus Alexander Augustus |
| Czas panowania | 11 marca 222 – 21 marca 235 n.e. |
| Urodzony | 1 października 208 n.e. |
| Zmarły | 21 marca 235 n.e. |
Aleksander Sewer (Alexander Severus), nazywany także Aleksjanem Bassianusem (Alexianus Bassianus) urodził się dnia 1 października 208 roku w Emesie (obecna Syria) i był ostatnim cesarzem z rodu Sewerów. Na tronie Rzymu zastąpił swojego kuzyna Heliogabala, który zginął w wyniku spisku. Panowanie Aleksandra Sewera wyznacza nowy okres w dziejach Rzymu – kryzys III wieku – niemal 50 lat wojen domowych, inwazji i upadek gospodarki.
Nazwisko Sewer przybrał, kiedy w 218 roku n.e. został adoptowany przez swojego 14-letniego kuzyna, cesarza Heliogabala. W 222 roku n.e. Heliogabal, którego ekscesy obyczajowe oraz despotyczne kaprysy uczyniły bardzo niepopularnym, został zamordowany z inicjatywy matki Sewera – Julii Mammei. W tym samym roku Aleksander, który już wcześniej nosił tytuł cezara, został uznany cesarzem rzymskim (ostatnim z dynastii Sewerów). W chwili oficjalnego objęcia rządów Aleksander miał zaledwie trzynaście lat i faktyczne rządy znalazły się w rękach jego matki Julii Mammei i wpływowej babki, Julii Maesy – która odgrywała poważną rolę także za jego poprzednika. To ona wyniosła Heliogabala na tron Rzymu przy pomocy III legionu Gallica.
Panowanie
Rządy Aleksandra, z natury pokojowego i opanowanego, były czasem prosperity i wewnętrznego ładu. Niepohamowany despotyzm Heliogabala, który był przyczyną jego upadku, kazał opiekunkom Aleksandra – jego matce i babce, oraz popierającym ich senatorom, zastosować surowsze metody wychowawcze wobec młodego władcy. W efekcie Aleksander nawet po osiągnięciu pełnoletniości pozostawał pod silnym wpływem swych opiekunek i doradców. Próbowali oni zmienić politykę wewnętrzną kraju, dzieląc się władzą z senatem, a odbierając liczne przywileje rozpanoszonym ówcześnie wojskowym. Senat, który u poprzedników miał funkcję fasadową ponownie stał się jednym z ośrodków władzy państwowej.
Na czele doradców władcy stanął dobrze znany i poważany prawnik Ulpian Domitius, który miał podnieść morale i jakość życia społecznego Imperium. Wśród jego doradców był także znany senator i historyk rzymski Kasjusz Dion, który według niektórych źródeł powołał radę doradczą cesarza w liczbie 16 senatorów. Miał on też utworzyć radę czternastu przy praefectus urbi, której członkowie zarządzali sprawami w poszczególnych 14-tu dystryktach Rzymu. Ponadto za panowania Aleksandra na dworze cesarskim zostały zmniejszone nadmierny luksus i ekstrawagancja.
Młody cesarz wspierany przez gremium doradców wprowadzał reformy monetarne. Po wstąpieniu na tron Aleksander zmniejszył ilość srebra w denarze z 46,5% do 43%, zmniejszając wagę z 1,41 do 1,30 grama. Potem w roku 229 n.e. zwiększył z kolei ilość srebra do 45%, co dało ciężar 1,46 grama. Rok później zmniejszył ilość podstawowego metalu w denarze, by zwiększyć ilość srebra – dało to odpowiednio 50,5% i 1,50 grama.
Ponadto za rządów Sewera obniżono podatki, a literatura, sztuka i nauka były wspierane przez władzę.
W kwestii religii, Aleksander uchodził za człowieka o otwartym i tolerancyjnym umyśle. „Historia Augusta”wspomina, że Aleksander był tolerancyjny wobec chrześcijan, czego dowodem miał być rozkaz Aleksandra o wybudowaniu świątyni poświęconej Chrystusowi. Ostatecznie jednak nie doszło do powstania sanktuarium, gdyż cesarz zniesmaczył się butną postawą pogańskich kapłanów. Ponadto cesarz zgodził się zbudować synagogę w Rzymie, w której to za jego pozwoleniem umieszczono tzw. „zwój Sewera” (Codex Severi), zawierający Torę.
Aleksander próbował także odsunąć wojsko, a zwłaszcza pretorianów, od wpływu na rządy, co nie było łatwe. Pierwszą ofiarą tej walki był sam Ulpian, którego żołnierze zamordowali już w roku 223 n.e.
Cesarz w dużej mierze wspierał żołnierzy, którzy mogli wyznaczać w testamencie osoby uprawnione do spadku (w przeciwieństwie do cywilów) oraz wyzwalać niewolników. Ponadto starał się zabezpieczyć majątek żołnierzy, którzy brali udział w kampaniach.
Do niepopularności cesarza przyczyniała się jego matka, znana ze swej żądzy władzy i bogactw. W 225 roku n.e. Aleksander za radą matki ożenił się z Sallustią Orbianą. Gdy jednak żona cesarza zaczęła zdobywać jego względy, Julia Mamea, zazdrosna o wpływ na młodego cesarza, rozpoczęła z nią walkę. Najpierw doprowadziła do skazania jej ojca, a później do wygnania cesarskiej żony do prowincji Afryki. Według Herodiana działo się to wbrew woli samego Aleksandra.
Łagodny z natury cesarz nie miał żadnych doświadczeń militarnych i był wyraźnie niechętny wojnie, jednak ataki perskich Sasanidów na ziemie cesarstwa nie mogły zostać bez odpowiedzi. Aleksander stanął na czele wojsk, które wyruszyły na Wschód z Antiochii do Ktezyfonu. Mimo że nie dowodził nimi osobiście, uzyskał wspaniały triumf po zwycięstwie nad perskim królem Ardaszirem I (wojna perska 232-233 n.e.). W międzyczasie na froncie doszło do buntu Taurinusa, który obwołany został cesarzem przez legion syryjski. Aleksander jednak w szybkim tempie zdławił bunt, a sam Taurinus próbując przeprawić się przez Eufrat utonął.
Wkrótce potem wybuchła wojna z Germanami, którzy w 234 roku n.e. przekroczyli Ren i Dunaj, niszcząc przygraniczne forty. Legioniści służący pod dowództwem Aleksandra mieli niezwykle niskie morale, co wywołane było wojną z Persją oraz utratą dobytku na granicach Imperium. Podczas wojny cesarz popełnił fatalny błąd: objął bezpośrednie dowództwo nad żołnierzami, którzy go nienawidzili, wprowadzając surową dyscyplinę. Aleksander próbował „grać na czas”, zanim wierne mu legiony z wojny perskiej, sowicie wzbogacone łupami, dotrą nad Ren i zaczął układać się z Germanami. Próba przekupienia barbarzyńców jeszcze bardziej podkopała autorytet cesarza. Żołnierze legionu XXII Primigenia widząc w nim osobę słabą i niegodną urzędu cesarza zdecydowali się go zabić po ugodzie z barbarzyńcami.
Śmierć
Aleksander zginął dnia 21 marca 235 roku n.e. w Moguncji (obecne Niemcy) z rąk zbuntowanych legionistów. Nowym cesarzem obwołany został Gajusz Juliusz Werus, który przeszedł do historii pod imieniem Maksymina Traka. Jak wspominają antyczne źródła nowy cesarz był mężczyzną ogromnych rozmiarów jak na tamte warunki. Podobno miał niezwykle pokaźne czoło, nos i żuchwę, co mogło oznaczać przerost. Jego kciuk był podobno tak duży, że jako pierścionek nosił bransoletkę żony. Według „Historii Augusta” mierzył około 250 cm, co jednak należy uznać z jedną z wielu bujd tego antycznego dzieła. Z pewnością jednak był człowiekiem potężnym i w oczach legionistów lepiej miał się sprawdzić jako cesarz i wódz Rzymu.
Znaczenie
Śmierć Aleksandra, ostatniego cesarza z dynastii Sewerów, otwiera okres wielkiego kryzysu państwa rzymskiego. Brak legitymizacji władzy u jego następców miał stać się przyczyną ciągłych rewolt wojskowych i oddawania purpury kolejnym kandydatom. Jedną z przyczyn tego stanu rzeczy była militaryzacja cesarstwa, której usiłowali zapobiec bardziej dalekowzroczni doradcy Aleksandra. Od teraz „pierwsze skrzypce” w wyborze następców tronu grać miało wojsko, które w różnych częściach Imperium wybierało lokalnych i zasłużonych dowódców, czasami wbrew im samym.
Panowanie Aleksandra zamyka również okres w dziejach cesarstwa zwany pryncypatem, gdy cesarz występował wśród senatorów jako pierwszy wśród równych (primus inter pares). Aleksander Sewer był więc ostatnim cesarzem hołdującym otwarcie i szczerze zasadom rządzenia ukutym przez Oktawiana Augusta. Trwający dwa wieki proces wzmacniania autorytetu i zakresu władzy cesarskiej uczynił z cesarzy władców absolutnych, których głównym oparciem miało stać się – w miejsce senatu – wojsko. Nową fazę w rozwoju cesarstwa nazwano dominatem (od słowa dominus, czyli „pan”), choć zwycięstwo nowej koncepcji ustrojowej miało nastąpić po trwającym niemal wiek kryzysie.
