Edykt Karakalli, znany także jako Constitutio Antoniniana był to dokument wydany w 212 roku, przyznający wszystkim wolnym mieszkańcom Imperium Rzymskiego (oprócz peregrini dedicti1) prawa obywateli rzymskich. Nazwa edyktu pochodzi od Karakalli, czyli Marcusa Aureliusa Antoninusa, cesarza rzymskiego, któremu przypisuje się autorstwo dokumentu.
Na katalog praw obywateli rzymskich składały się:
- Prawo do głosowania (ius suffragii);
- Prawo do służby w legionach rzymskich (ius militiae);
- Prawo do wyboru na urząd państwowy (ius Honorum);
- Prawo do odwołania się do opinii publicznej, jeżeli wyrok wydany przez sąd wydawał się niesprawiedliwy (ius provocationis);
- Prawo do własności (ius census).
Prawa obywateli rzymskich, do jakich zalicza się również edykt Karakalli, były pierwotnie zarezerwowane jedynie dla obywateli miasta Rzymu. Od 89 p.n.e. przyznawano je wszystkim wolnym mieszkańcom Italii. Obywatelstwo posiadali także Rzymianie zamieszkujący kolonie, miasta spoza Italii i prowincje oraz władcy sojuszniczych krajów. W chwili promulgacji edyktu część tych uprawnień, jak ius suffragii, miała znaczenie wyłącznie historyczne. Provocatio ad populum (odwołanie do ludu w sprawie skazania na śmierć) zostało zastąpione przez odwołanie do cesarza.
Cesarz uzasadniał swoje posunięcie argumentami religijnymi (zyskanie przychylności bogów). Ówczesny historyk Kasjusz Dion przypisywał edyktowi motywacje wyłącznie fiskalne (rozszerzenie podatków obciążających obywateli rzymskich na większość ludności bez zwolnienia jej z dotychczasowych świadczeń). Należy jednak pamiętać, że Dion był wyjątkowo wrogo nastawiony do Karakalli i swój przekaz mógł celowo zabarwiać.
Jako inny cel wydania edyktu podaje się potrzebę zwiększenia liczby mężczyzn zdolnych do wstąpienia do armii. W legionach walczyć mogli jedynie żołnierze posiadający pełne obywatelstwo.
