Rozdziały
| Imiona | Gaius Pescennius Niger Iustus |
|---|---|
| Panował jako | Imperator Caesar Gaius Pescennius Niger Iustus Augustus |
| Czas panowania | 193 – 194 n.e. |
| Urodzony | ok. 135 n.e. |
| Zmarły | jesień 194 n.e. |
Gajusz Pescenniusz Niger urodził się około 135 roku n.e. jako Gaius Pescennius Niger Iustus. Był gubernatorem Syrii, a później w latach 193-194 n.e. cesarzem rzymskim-uzurpatorem w czasie wydarzeń „Roku pięciu cesarzy”.
Według niewiarygodnego przekazu Historia Augusta (zbiór biografii cesarzy, następców i uzurpatorów od cesarza Hadriana), cognomen „Niger” otrzymał on ze względu na fakt, że jego szyja była czarna.
Kariera
Niger urodził się w starej italskiej rodzinie ekwitów i jako pierwszy z rodu otrzymał rangę rzymskiego senatora. Nie za wiele wiadomo o jego wczesnym życiu i karierze. Prawdopodobnie był administratorem w Egipcie oraz brał udział w kampanii wojskowej w Dacji za wczesnego panowania Kommodusa. W późnych latach 80. II wieku n.e. Niger objął urząd consul suffectus, po czym w 191 roku n.e. cesarz Kommodus nadał mu stanowisko legata w Syrii.
Niger przebywał w Syrii, kiedy dotarły do niego pierwsze wieści o zamordowaniu Pertynaksa i objęciu urzędu cesarskiego przez Didiusza Julianusa. Niger w Rzymie posiadał dobrą opinię i wielu obywateli domagało się jego sukcesji. Herodian twierdził, iż [Niger] sam był człowiekiem dość posuniętym w latach, który zdobył sobie imię wielu wybitnymi czynami. Krążyła o nim sława, że jest dzielny i zręczny, a w swym trybie życia naśladuje Pertinaksa, co zjednywało mu serce Rzymian. Toteż przy wszelkich tłumnych zebraniach wywoływali ustawicznie jego nazwisko i podczas gdy Juliana w jego obecności obrzucali obelgami, na cześć tamtego, mimo że był nieobecny, wznosili okrzyki, jakby był cesarzem”1. Herodian opisuje także moment decyzji o wyniesieniu do władzy Nigra:
Kiedy do Nigra doszła wieść o nastrojach ludu rzymskiego i nieustannych okrzykach na jego cześć przy sposobności wielkich zebrań, zrobiło to na nim oczywiście duże wrażenie, tak że dał się ponieść nadziei na zdobycie godności cesarskiej. Oczekiwał bowiem, że przyjdzie mu to bardzo łatwo, raz ze względu na to, że o Juliana nie dbali otaczający go żołnierze, ponieważ nie spełnił obietnic wypłacenia im darów pieniężnych, a po wtóre i dlatego, że lud tamtym pogardzał jako niegodnym władzy, którą sobie kupił. Początkowo omawiał tę sprawę z niewielu legatami legionów, trybunami i wybitnymi żołnierzami, których zapraszał do domu i zjednywał sobie, podając im dochodzące z Rzymu doniesienia, bo się wieść o tym rozeszła i dotarła do uszu i wiadomości zarówno żołnierzy, jak i innych ludzi na Wschodzie. Spodziewał się bowiem, że w ten sposób najłatwiej wszyscy staną po jego strome, jeśli się dowiedzą, że nie sam podstępnie zabiega o władzę cesarską, ale idzie za wezwaniem i na prośby o pomoc ze strony Rzymian. Istotnie wszyscy się poruszyli i bez wahania opowiedzieli się przy nim, nalegając i ze swej strony na niego, by sięgnął po władzę.
– Herodian, Historia Cesarstwa Rzymskiego, II.7
Istnieje domniemanie, że w wyniku niepokojów społecznych odnośnie tego kto powinien rządzić, Julianus wysłał centuriona na wschód z rozkazem zabicia Nigra w Antiochii.
Walka o pełnię władzy
Ostatecznie pod koniec kwietnia 193 roku n.e. legiony wschodnie obwołały Nigra cesarzem, a ten przyjął cognomen „Justus”. Mimo, że Niger wysłał do stolicy wysłanników z informacją o objęciu imperium, większość (lub wszyscy) z nich została złapana przez Septymiusza Sewera (kolejnego rywala do tronu). W czasie kiedy Niger budował swoją pozycję imperatora w prowincjach wschodnich, Septymiusz Sewer ruszył na Rzym i na początku czerwca 193 roku n.e. zamordował cesarza Julianusa.
Zaraz po zajęciu Rzymu Septymiusz wydał rozkaz prefektowi pretorianów – Lucjuszowi Fulwiuszowi Plautianusowi, pojmanie dzieci Nigra jako zakładników. W tym czasie sam Niger zajęty był zbieraniem poparcia wszystkich zarządców azjatyckich prowincji. W jego imieniu w Bizancjum władzę sprawował proconsul Azji – Aseliusz Emilianus (Asellius Aemilianus). Zdobycie Bizancjum było dla tego uzurpatora dużym osiągnięciem. Niger zdecydował się także przejąć pełnię władzy nad Egiptem. Septymiusz Sewer najbardziej obawiał się, że rywal ograniczy dostawy zboża do Rzymu z Egiptu. W tym celu robił wszystko, aby tylko uniemożliwić Nigerowi zmniejszenie transportu zapasów. Jednocześnie cesarz rozkazał, sobie lojalnym żołnierzom, obserwowanie zachodniej granicy Egiptu i uniemożliwienie legionowi II Traiana Fortis wsparcie wojsk Nigra. Władca na wschodzie, mimo że posiadał ogromne zapasy zboża, to nie mógł się równać pod względem militarnym z Septymiuszem Sewerem. Sewer posiadał pod swoim dowództwem 16 legionów dunajskich, kiedy Niger dysponował jedynie sześcioma oddziałami: trzema syryjskimi, dwoma stacjonującymi w Arabia Petraeaoraz jednym w Melitene (obecna Turcja).
Pescenniusz Niger zdając sobie sprawę ze swoich słabych środków militarnych, postanowił być agresywny i dynamiczny. Wysłał wojska do Tracji, gdzie te pokonały część armii Sewera pod Perinthusem (obecna europejska część Turcji). Wojska Sewera dowodzone były przez Lucjusza Fabiusza Cilo.
Na wieść o porażkach swoich oddziałów, Sewer wyruszył z Rzymu na wschód, wcześniej posyłając Tyberiusza Klaudiusza Kandidusa. W tym czasie główną kwaterą dowodzenia Nigra było Bizancjum. Cesarz „na wschodzie” rozkazał obronę południowego brzegu Morza Marmara (dowodził Asellius Aemilianus). Kiedy Sewer znalazł się blisko pozycji Nigra zaproponował rywalowi poddanie się i wygnanie. Niger odrzucił jednak propozycję, wierząc do końca w wynik starcia zbrojnego.
Pod koniec 193 roku n.e. Kandidus, dowodzący wojskami Sewera starł się z Aemilianusem w bitwie pod Kyzikos (Turcja). W wyniku zaciętej bitwy wojska Sewera pobiły całkowicie przeciwnika, którego resztki uciekły z pola walki. Uciekającego z pola bitwy Emiliana schwytano i stracono z rozkazu legatów Sewera. Dzięki temu zwycięstwu wojska Sewera wkroczyły do Bitynii. Bizancjum znalazło się w oblężeniu, a Niger zmuszony został do opuszczenia miasta i udania się do Nicaea’i. Stolica Nigra (Bizancjum) pozostała mu wierna. Miasto zdobyte zostało dopiero pod koniec 194 roku n.e., czyli już po śmierci samozwańca na wschodzie.
Kolejna bitwa miała miejsce pod koniec grudnia 193 roku n.e. pod Niceą. Wówczas także Sewer odniósł zwycięstwo. W styczniu 194 roku n.e. doszło do kolejnej bitwy pomiędzy armiami Sewera oraz Nigra w pobliżu miejscowości Kius (Kios) w Bitynii. Początek bitwy należał do sił Septymiusza Sewera, które uzyskały przewagę. Po dotarciu na miejsce bitwy dodatkowych oddziałów Pescenniusza Nigra, szala zwycięstwa przechyliła się jednak na stronę tego ostatniego. W tym momencie dowodzący wojskami Sewera, Klaudiusz Kandidus wykonał kontratak, który przełamał szyki przeciwnika. Dzięki szybko zapadającym ciemnościom, armia Nigra uchroniła się od klęski, wycofując się z pola walki. Straty wojsk Nigra były olbrzymie i mogły wynieść nawet połowę stanu początkowego sił, biorących udział w bitwie.
Niemniej jednak, Niger był w stanie wycofać większość swojej armii do gór Taurus, gdzie mógł utrzymywać przełęcze przez kilka miesięcy. W tym czasie Niger wrócił do Antiochii i starał się utrzymać słabnące popracie w Azji oraz odbudował armię, dokonując nowych zaciągów. Niektóre z miast, wcześniej lojalne, postanowiły zrezygnować z sojuszu z Nigerem (zwłaszcza Laodicea i Tyr). Do lutego 194 roku n.e. na stronę Sewera przeszedł także Egipt oraz prowincja Arabia.
W tym czasie Septymiusz Sewer zmienił dowódcę swoich legionów. Kandidusa zastąpił Korneliusz Anullinus, który starł się z wojskami Nigra pod Issos w maju 194 roku n.e. Wojska Pescenniusza Nigra w sile 40-50 tysięcy ludzi zajęły pozycje na wzgórzu górującym nad stromą równiną. Mniej liczne ale bardziej doświadczone wojska Septymiusza Sewera dowodzone przez Anullinusa ustawiły się naprzeciwko wroga. Na tyłach obu armii znajdowały się obozy wojskowe. Atak rozpoczęli o świcie żołnierze Sewera, uderzając formacją testudo na pozycje Nigra położone na wzgórzu. Atak ten został odparty. Następnie wojska Nigra rozpoczęły marsz w dół zbocza spychając przeciwnika w kierunku obozu. W tym momencie rozpętała się gwałtowna burza, która osłabiła impet atakujących żołnierzy Nigra. Równocześnie jazda Sewera obeszła flanki przeciwnika, atakując go od tyłu. Sytuację zamieszania w szeregach wojsk Nigra wykorzystał Anullinus, który zaatakował od frontu. Atak z dwóch stron spowodował panikę w szeregach wojsk Nigra, z których tylko części udało się wyjść z okrążenia. Około 20.000 żołnierzy Nigra poległo podczas bitwy i w trakcie ucieczki do Antiochii. Los Pescenniusza Nigra dopełnił się w mieście.
Śmierć
Gajusz Pescenniusz Niger zginął jesienią 194 roku n.e. Cesarza pojmano gdy próbował uciec do Partii. Odcięto mu głowę, którą następnie odesłano do Sewera. Tak opisuje koniec uzurpatora Herodian:
Niger jadący na doskonałym koniu uciekł z niewielu towarzyszami i przybył do Antiochii. Zobaczywszy, że ludność, o ile została, rzuciła się do ucieczki, słysząc w mieście jęki i zawodzenia tych, którzy opłakiwali
synów swoich i braci, wpadł w rozpacz i sam też uciekł z Antiochii. Ukrył się w jakiejś willi podmiejskiej, ale znaleźli go ścigający jeźdźcy i ująwszy ucięli mu głowę11– Herodian, Historia Cesarstwa Rzymskiego, III.4
Wszyscy poplecznicy Nigra zostali ukarani; dzieci oraz żona najpierw wygnani, potem zabici; a majątek rodu przejęty.
W grudniu 195 roku n.e. w ręce zwycięzców wpadło Bizancjum, które na wieść o śmierci cesarza utraciło wolę walki.
