Rozdziały
Lucjusz Korneliusz Sulla urodził się w 138 roku p.n.e. w Rzymie jako Lucius Cornelius Sulla, otrzymując z czasem przydomek Felix („Szczęśliwy”). Był rzymskim wodzem i politykiem – optymatą. W 82 roku p.n.e. Sulla otrzymał władzę dyktatorską i w następnych latach przeprowadził szereg reform ustrojowych.
Młodość i wygląd
Pochodził ze zubożałej gałęzi patrycjuszowskiego rodu Korneliuszy (Cornelii). Ze względu na brak funduszy wczesną młodość Sulla spędził wśród komików, aktorów, tancerzy i muzyków. Plutarch wspomina że Sulla aż do końca życia otaczał się rozpustą, aktorami, muzyką i winem (także za małżeństwa z Walerią). Sulla był blondynem, o niebieskich oczach i białej twarzy, pokrytej czerwonymi śladami.
Pewnym wydaje się fakt, że Sulla otrzymał dobre wykształcenie. Salustiusz opisuje go jako oczytanego i inteligentnego oraz biegłego w grece, co było oznaką dobrego wykształcenia w Rzymie. Pewnym nie jest skąd Sulla wziął swoją fortunę, która umożliwiła mu potem karierę polityczną i zdobywanie kolejnych szczebli cursus honorum. Plutarch wspomina o dwóch spadkach, jednym ze strony macochy oraz drugim ze strony nisko urodzonej, ale bogatej kobiety.
Według przekazów Plutarcha, Sulla posiadał blond-rude włosy, niebieskie oczy oraz niezwykle białą cerę z czerwonymi plamkami. Tak go opisuje historyk:
Postać Sulli przedstawiają nam dokładnie posągi, z tym że niebieskim jego oczom, już i tak niesamowitym i przenikliwym, cera jego twarzy dodawała w rzeczywistości jeszcze straszliwego wyglądu. Miał bowiem na twarzy czerwoną, chropowatą wysypkę tu i ówdzie rozrzuconą po bladej cerze. Stąd to i przydomek jego ma być – jak mówią niektórzy – aluzją do koloru jego cery.
– Plutarch z Cheronei, Sulla, II
Kariera polityczna
W 107 roku p.n.e. Sulla został mianowany kwestorem przez konsula Gajusza Mariusza. Brał udział w wyprawie Mariusza przeciwko Numidyjczykom, gdzie wyróżnił się wzięciem do niewoli króla numidyjskiego Jugurty, tym samym kończąc wojnę. Ten sukces przyspieszył karierę Sulli.
Służąc pod dowództwem Mariusza, a później prokonsula Kwintusa Katulusa, brał udział w walkach z germańskimi plemionami Cymbrów i Teutonów w latach 105-101 p.n.e., które migrowały w kierunku Italii. Mariusz objął dowództwo rzymskiej armii, jako najlepszy rzymski generał. Sulla pełnił w legionach funkcję tribunus militum w pierwszej część kampanii. Pod dowództwem prokonsula Kwintusa Katulusa pełnił funkcję legata (legatus). W 101 roku p.n.e. doszło do bitwy pod Vercellae, w której to ogromna armia germańska została pokonana, a Mariusz i Katulus otrzymali prawo odbycia triumfu. Warto dodać, że Katulus nie był dobrym wsparciem dla Gajusza Mariusza, wykazując się często brakiem wiary w zwycięstwo.
Namiestnictwo Cylicji
Sulla wróciwszy do Rzymu w 97 roku p.n.e. otrzymał urząd pretor urbanus, a w 96 p.n.e. został pro consule i namiestnikiem Cylicji w Anatolii. Cylicję Rzymianie świeżo przyłączyli do imperium, ponieważ stamtąd kontrolowali grasujących w okolicy piratów. Poprzednio radzili sobie z nimi Rodyjczycy, ale Rzymianie znacznie ograniczyli prawa tych ostatnich w związku z postawą, jaką zajęli w czasie III wojny macedońskiej. Sulla był pierwszym magistratus, który przyjął partyjskiego ambasadora – Orobazusa. W czasie audiencji Sulla usiadł pomiędzy partyjskim przedstawicielem a ambasadorem Pontu, co miało przypieczętować los Parta. Miejsce po środku było honorowe, o czym prawdopodobnie Sulla nie wiedział. Partyjski ambasador został po powrocie do kraju skazany na egzekucję, za rzekome przyzwolenie na wymanewrowanie. Później jasnowidz, w związku z tym wydarzeniem, wywróżył Sulli śmierć u szczytu jego władzy i fortuny. Ta przepowiednia miała potem mu ciążyć przez całe życie.
W czasie namiestnictwa Sulla doprowadził do osadzenia na tronie Kapadocji króla Ariobarzanesa I Filoromajosa.
Wojna ze sprzymierzeńcami
W 91 roku p.n.e. Sulla został odwołany do Rzymu i mianowany dowódcą wojsk podczas wojny ze sprzymierzeńcami (bellum sociale) w latach 90-88 p.n.e. Był to konflikt Republiki Rzymskiej z italskimi sprzymierzeńcami (socii). Były to jedne z najbardziej krwawych walk w dziejach Rzymu, których przegrana mogła oznaczać unicestwienie imperium. Iskrą zapalną do wybuchu powstania było zabójstwo Marka Liwiusza Druzusa, trybuna ludowego z 91 roku p.n.e. Projekty jego reform przewidywały między innymi nadanie praw obywatelskich wszystkim wolnym mieszkańcom Italii, a także podział wszystkich gruntów publicznych. Spotkały się one z ostrą opozycją rzymskich senatorów oraz ekwitów i nie doszły do skutku, a ich autor został zamordowany. Rozwścieczyło to większość sprzymierzeńców, którzy zawarli sojusz przeciwko Rzymowi.
Wojna ze sprzymierzeńcami rozpoczęła się w 90 roku p.n.e. zabójstwem prokonsula Gajusza Serwiliusza, a następnie rzezią pozostałych Rzymian w mieście Asculum. Powstanie szybko rozszerzyło się na całą południową i środkową Italię. Objęło ono jako pierwszych Marsów, potem Westynów, Picenów, Marrucynów, Pelignów, Samnitów, Lukanów, Frentanów. Wszystkie kolonie latyńskie z wyjątkiem Wenuzji pozostały wierne Rzymowi, tak jak Etruskowie, Umbrowie oraz miasta greckie na południu. Na czele koalicji Italików stanęli Q. Poppaedius Silo z plemienia Marsów i C. Papius Mutilus z plemienia Samnitów. Sprzymierzeńcy stworzyli własną organizację państwową, którą nazwali Italią, łączącą zasady ustrojowe rzymskie, italskie i greckie. Ich stolicą stało się Corfinium (dzisiejsze Corfinio w Abruzji). Ustanowili 2 konsulów, 12 pretorów oraz 500-osobowy Senat. By opłacić żołnierzy, bili własną monetę, która służyła propagandzie antyrzymskiej. Wyobrażano na niej między innymi byka, symbol Italików, tratującego rzymską wilczycę. Żołnierze sprzymierzeńców zdobyli doświadczenie podczas służby pomocniczej w armii rzymskiej w poprzednich latach. Armia powstańców liczyła ok. 100.000 ludzi, Rzymianie wraz z wiernymi sojusznikami wystawili podobną ilość wojsk. Zmuszeni byli oni do rozproszenia wojsk w różnych częściach Italii. Dowództwo objęło dwóch ówczesnych konsulów – Publiusz Rutyliusz Lupus (wraz z legatami Gajuszem Mariuszem i Gnejuszem Pompejuszem Strabonem) na północy oraz Lucjusz Juliusz Cezar (z Lucjuszem Korneliuszem Sullą i Tytusem Didiuszem) na południu. Powstańcy również rozmieszczeni byli na północy (pod dowództwem Popediusza Silona z plemienia Marsów) oraz południu (pod dowództwem Gajusza Papiusza Mutilusa z plemienia Samnitów).
Wojna toczyłaby się z pewnością znacznie dłużej i mogłaby przybrać znacznie gorszy dla Rzymian obrót, gdyby nie poczynili oni ustępstw na rzecz sprzymierzeńców. Jeszcze w 90 roku p.n.e. Lucjusz Juliusz Cezar ustanowił Lex Iulia, dając dowódcom wiernych sprzymierzeńców władzę przyznawania obywatelstwa podległym im Italikom.
Sulla w trakcie wojny w 89 p.n.e. zdobył Pompeje oraz samnickie miasto Aeclanum na południu Italii. W wojnie służył z wyjątkami jako generał. Pod Nolą otrzymał corona obsidionalis, nazywane także corona graminea. Było to najwyższe rzymskie odznaczenie wojskowe, nadawane za odwagę i uratowanie rzymskiego legionu lub armii na polu bitwy. Żołnierze armii wspólnie przyznawali nagrodę, co miało miejsce niezwykle rzadko w historii. Korona, według tradycji, utkana była z źdźbeł trawy i innych roślin z pola bitwy.
Rywalizacja z Mariuszem
Po szczęśliwym i pozytywnym zakończeniu wojny w Italii Sulla za swoje sukcesy został obdarzony urzędem konsula w 88 roku p.n.e. wraz z Kwintusem Pompejuszem Rufusem (przyszły teść jego córki). Już jako konsul Sulla przygotowywał się do wojny z królem Pontu – Mitrydatesem VI Eupatorem. Jednak wciąż dużym problemem dla niego był Gajusz Mariusz, teraz już stary mężczyzna, który miał jednak ambicje objęcia nowej kampanii wojskowej i sprzeciwiał się polityce Sulli. Przed wyjazdem na Wschód Sulla i Kwintus Pompejusz Rufus zablokowali inicjatywę prawodawczą trybuna ludowego Publiusza Sulpicjusza Rufusa, w celu zapewnienia szybkiej organizacji italskich sojuszników w ramach rzymskiego obywatelstwa. Kiedy Sulpicjusz Rufus znalazł sojusznika w postaci Gajusza Mariusza, doszło do licznych zamieszek zwolenników ustawy. Sulla wrócił z oblężenia Noli, w celu spotkania się z Pompejuszem Rufusem. Spotkanie to jednak zostało przerwane przez zwolenników Rufusa i Mariusza, którzy zmusili Sullę to ukrycia się w domu Mariusza. Tam z kolei Sulla był namawiany i naciskany, w celu podpisania ustawy. Ostatecznie się zgodził i opuścił Rzym, udając się do Noli. Warto dodać że jego zięć zginął w czasie zamieszek popularów. Po wyjeździe Sulli z Rzymu, Sulpicjusz (po otrzymaniu obietnicy od Mariusza o umorzeniu jego długów) zwołał zgromadzenie w celu przegłosowania decyzji o przyznaniu dowództwa nad armią na Wschodzie na rzecz Mariusza. Sulpicjusz ponadto w celu nie zapewnienia kworum (quorum) wyrzucał i nie wpuszczał pewnych senatorów, co spotkało się z wielkim oburzeniem. Agresja na Forum wzmagała się, a niektórzy nobilowie starali się nawet zlinczować Sulpicjusza (tak jak to kiedyś uczyniono z Grakchami). Ostatecznie jednak nie udało się to im, ze względu na silną obstawę gladiatorów wokół konsula.
Wieści o wydarzeniach w Rzymie doszły Sullę w obozie na południu Italii wśród zwycięskich weteranów wojny ze sprzymierzeńcami. Sulla zdecydował się wziąć ze sobą sześć najbardziej lojalnych legionów i pomaszerować na Rzym. Był to precedens w historii Rzymu. Żaden generał wcześniej nie przekroczył granic miasta – pomerium – ze swoją armią. Większość dowódców (z wyjątkiem ze spowinowaconym z nim Lukullusa) odmówiło towarzyszenia mu. Swoje działania argumentował nijakością Senatu i naruszeniem mos maiorum („droga starszych”, „tradycyjna droga” – rzymska nie spisana konstytucja, z której to Rzymianie czerpali swoje wzorce społeczne), poprzez negację prawa konsula do dowodzenia armią w czasie wojny. Sami gladiatorzy byli niezdolni do powstrzymania zaprawionej i zawodowej armii rzymskiej. W związku z czym Mariusz zaproponował niewolnikom wolność, w zamian za walkę przeciwko Sulli (według Plutarcha tylko trzech niewolników się zgodziło). Ostatecznie Mariusz i jego zwolennicy uciekli z miasta.
Sulla wkroczył do Rzymu i zaczął umacniać swoją pozycję. Ogłosił Mariusza i jego sojuszników hostes (wrogami publicznymi) i kazał Senatowi zalegalizować i uzasadnić jego wejście do miasta na czele armii. Po uregulowaniu kwestii politycznych w „wiecznym mieście” i umocnieniu władzy Senatu udał się do swojego obozu na południu, przygotowując do ataku z Pontem.
W tym czasie Sulpicjusz został zdradzony i zamordowany przez swojego niewolnika (ten z kolei został wyzwolony, a potem zamordowany – wyzwolony za zabicie wroga stanu, a zamordowany za zdradę pana). Gajusz Mariusz z kolei udał się do Afryki. Pod nieobecność Sulli wrócił jednak w 87 roku p.n.e. do Rzymu i ze wsparciem Lucjusza Korneliusza Cynny przejął władzę w mieście. Zdelegalizował prawa Sulli i skazał go na zesłanie. Nastąpiły wielkie prześladowania i rzezie przeciwników politycznych ze stronnictwa optymatów. W 86 roku p.n.e. Mariusz i Cynna zostali obwołani konsulami. Jednak jak się okazało sytuacja ta nie potrwała długo, gdyż Mariusz zmarł w niecałe dwa tygodnie od wyboru na urząd. Wyłącznym i legalnym konsulem w mieście pozostał już tylko Cynna. Został on jednak następnie zamordowany przez ukamienowanie w 84 roku p.n.e. przez swych zbuntowanych żołnierzy, w trakcie marszu przeciwko zbuntowanym plemionom iliryjskim.
Wojna z Mitrydatesem VI
Wiosną 87 roku p.n.e. Sulla udał się do Grecji (wylądował w Dyrrachium w Ilirii), gdzie przystąpił do oblężenia Aten, rządzonego przez Aristiona („pupilka” władcy Pontu). Zdobył je szturmem w 86 roku p.n.e. i wkroczył do Beocji, gdzie pokonał armię Mitrydatesa w decydujących bitwach pod Cheroneą i w roku 86 p.n.e. w pod Orchomenos. Wiedząc o opanowaniu Rzymu przez popularów zawarł pośpiesznie pokój z Mitrydatesem w Dardanos w 85 roku p.n.e., odzyskując dla Rzymu prowincję Azję. W międzyczasie popularzy wysłali do Azji swoją armię pod dowództwem Flakkusa, jednak ten został zamordowany przez dowódcę Fimbrię, ten z kolei został opuszczony i zamordowany przez swoje legiony, które przeszły na stronę Pompejusza Wielkiego.
Wojna domowa
W 83 roku p.n.e. po nawiązaniu porozumienia z Pontem i ugruntowaniu władzy na nowych ziemiach Sulla przygotował pięć legionów i wiosną tego roku przepłynął Adriatyk z Patrae do Brundizjum i Tarentum, gdzie przygotował wojska do zbliżającej się wojny. Przyłączyły się do niego oddziały przybyłe z Afryki z Markiem Licyniuszem Krassusem na czele, oraz trzy legiony z obwodu piceńskiego pod dowództwem Gnejusza Pompejusza. Nowo obrani konsulowie – L. Cornelius Scipio Asiaticus (Asiagenus) i C. Norbanus – zgromadzili swoje armie, w celu powstrzymania Sulli i obrony rządu. Norbanus pomaszerował pierwszy z intencją zablokowania legionów Sulli w Canusium. Pokonany Norbanus wycofał się do Kapui, gdzie natychmiast agresor zadał mu kolejną klęskę. Asiagenus z kolei zebrał swoją armię i wyruszył z nią na południe. Sulla i Asiagenus spotkali się w mieście Teanum Sidicinum, gdzie bez walki poddały się oddziały republikańskie, a wraz z nimi Asiagenus. Sulla zdecydował się wypuścić rywala z obozu, głęboko wierząc w jego prawdomówność i popracie dla jego sprawy. Uważa się także, że Asiagenus udał się do Senatu, aby przedstawić propozycje i warunki porozumienia. Jak się jednak okazało Asiagenus zaraz po opuszczeniu obozu Sulli, zrezygnował z popierania agresora. W przyszłości Sulla miał publicznie oświadczyć, że jakakolwiek zdrada i opozycja wobec jego władzy będzie surowo karana.
Po trzech zwycięskich potyczkach wydawało się, że Sulla wygra wojnę. Wielu niezdecydowanych wysoko posatwionych obywateli przechodziło na jego stronę; w tym Q. Caecilius Metellus Pius, zarządca Afryki. W 83 roku p.n.e. Sulla pokonał konsula Karbona, a następnie zawarł porozumienie z drugim konsulem, Scypionem, wszystkie legiony weszły w skład armii Sulli. W 82 p.n.e. siły Sulli pokonały oddziały popularów pod dowództwem Mariusza Młodszego (26-letni syn Gajusza) pod Praeneste, a następnie po rozgromieniu drugiego konsula – Karbona w górnej Italii miała miejsce zwycięska bitwa u Bramy Kollińskiej z Samnitami (dnia 1 listopada 82 roku p.n.e.). Ostatecznie oddziały sullańskie zajęły Rzym, a Sulla została jedynym panem Rzymu.
Dyktatura
Pod koniec 82 lub na początku 81 roku p.n.e. Senat mianował Sullę dictator legibus faciendis et reipublicae constituendae causa („dyktator dla tworzenia prawa i rozstrzygania konstytucji”). Uchwała została zaakceptowana przez „Zgromadzenie Ludu”, a Sulla objął urząd na czas nieokreślony. Sulla posiadał pełnię władzy nad miastem i republikańskim Rzymem, z wyjątkiem Hiszpanii (władzę sprawował tam generał Mariusza – Kwintus Sertoriusz).
Rozpoczęły się jednocześnie prześladowania przeciwników politycznych, które pochłonęły blisko 3000 osób, głównie wśród ekwitów. Majątek ich był konfiskowany i oddawany stronnikom Sulli. Pragnąc odbudować władzę senatu, zwiększył jego liczbę do 600 członków (wcześniej 300). Zniósł cenzurę. Zwiększył liczbę kwestorów do 20 i zapewnił im miejsce w senacie. Konsulowie zostali pozbawieni władzy wojskowej w prowincji i ich rola ograniczała się do przywództwa w senacie. Powiększono liczbę pretorów do 8. Konsulowie i pretorzy dopiero po roku, z tytułem prokonsula i propretora, otrzymywali prowincje i dowództwo nad armią. Konsulem można było zostać kolejny raz dopiero po dziesięciu latach, a pomiędzy innymi urzędami musiały upłynąć dwa lata. Inicjatywa ustawodawcza trybunów ludowych musiała być zaakceptowana przez Senat, ponadto trybun tracił możliwość pełnienia innych urzędów. Ograniczono rolę ekwitów na korzyść senatorów. Rozprawił się z sojusznikami popularów, głównie Samnitami i Etruskami.
Po trzech latach sprawowania dyktatury, w 79 roku p.n.e., Sulla zrezygnował ze stanowiska i osiadł w swoim majątku ziemskim w Kampanii, aby przebywać z rodziną. Pozostawał poza polityką, za wyjątkiem paru sytuacji, kiedy jego interesy były zagrożone. W czasie swojej „emerytury” skupił się na pisaniu wspomnień (ukończone w 78 roku p.n.e.), które w większości zaginęły lub zostały zniszczone. Zachowane fragmenty przetrwały w dziełach późniejszych pisarzy.
Śmierć
Zmarł w 78 roku p.n.e. w Puteoli w Kampanii w swoim majątku, mając 60 lat. Starożytne dowody sugerują, jakoby Sulla miał problemy z wątrobą. Podejrzewa się także pęknięcie wrzodów żołądka. Prawdopodobną przyczyną choroby było nadużywanie alkoholu, który Sulla pił w dużych ilościach do końca życia. Został pochowany na Polu Marsowym w Rzymie.
Małżeństwa i potomstwo |
|
