Rozdziały
| Imiona | Publius Helvius Pertinax |
|---|---|
| Panował jako | Imperator Caesar Publius Helvius Pertinax Augustus |
| Czas panowania | 1 stycznia 193 – 28 marca 193 n.e. |
| Urodzony | 1 sierpnia 126 n.e. |
| Zmarły | 28 marca 193 n.e. |
Pertynaks urodził się dnia 1 sierpnia 126 roku n.e. jako Publiusz Helwiusz Pertynaks. Jego ojcem był Helvius Successus, wyzwoleniec z Ligurii, handlarz drewnem. Matką z kolei była Flawia Titiana. Pertynaks panował jako cesarz rzymski przez trzy miesiące 193 roku n.e., po tym jak władzę przekazali mu spiskowcy, którzy zamordowali Kommodusa.
Kariera wojskowa i polityczna
Początkowo Pertynaks pracował jako nauczyciel gramatyki, jednak z czasem zdecydował się na karierę w wojsku. Był dowódcą wojskowym. Jako centurion, a później dowódca kohorty odznaczył się w walkach z Partami w Syrii, następnie walczył w Brytanii oraz nad Dunajem, gdzie w czasie wojen markomańskich był dowódcą jazdy. Dowodził siłami skierowanymi na Wschód do stłumienia buntu Awidiusza Kasjusza, który ogłosił się cesarzem w 175 roku n.e. W tym roku dano mu w dowództwo legion, a później namiestnictwo Mezji, Dacji, a następnie Syrii.
Wrócił do Rzymu w okresie panowania Kommodusa. W 185 roku n.e. objął namiestnictwo Brytanii, potem Afryki, a później uzyskał urząd prefekta Rzymu. Jego zasługi docenił cesarz Marek Aureliusz, obdarzając go godnością konsula. Był kolejno namiestnikiem Mezji, Dacji, Syrii, Brytanii i Afryki, a także wpisany został na listę senatorów i był pierwszym z rodu zasiadającym w kurii. W momencie zamachu na cesarza Kommodusa był prefektem miasta w Rzymie. Brak dużego majątku pozwolił mu przetrwać ciężkie czasy panowania Kommodusa, który nie widział w nim „atrakcyjnej” ofiary.
Pertynaks był przykładem osoby ambitnej i zdobywającej kolejne szczeble kariery politycznej. Mimo, że pochodził z niskich warstw społecznych, za swoją ciężką pracę i oddanie, otrzymał imperium i cieszył się dobrą opinią.
Panowanie
Dnia 1 stycznia 193 roku n.e., na drugi dzień po zabójstwie Kommodusa, ciesząc się poparciem ludu rzymskiego i armii prowincjonalnych, Pertynaks został obwołany cesarzem. Po zamachu na Kommodusa przybyli do niego buntownicy, którzy obwołali go cesarzem. Pertynaks nie miał ochoty przyjmować tytułu cesarza, lecz za namową członków senatu ustąpił. Jego wybór chłodno przyjęli przedstawiciele senatu (nowy cesarz był homo novus – pierwszą osobą z rodu, która zasiadała w senacie) i pretorianie (przyzwyczajeni do swobody i bezkarności); jednak za obietnicą otrzymania odpowiednich pieniędzy zgodzono się na jego wybór. Pertynaks panował pod imionami Caesar Publius Helvius Pertinax Augustus.
Pierwszym krokiem po uznaniu nowego władcy było uznanie Kommodusa za wroga publicznego (hostis publicus), którego uważano za tyrana. Według Kasjusza Diona, lud rzymski chciał wydania ciała ostatniego przedstawiciela dynastii Antoninów w celu jego okaleczenia; Pertynaks nie wyraził na to jednak zgody. Tłumy masowo niszczyły posągi Kommodusa i przeklinali jego imię, co dowodzi z jaką nienawiścią patrzyli na ostatniego władcę.
Pertynaks starał się nawiązać do polityki Hadriana, a nawet Oktawiana, próbując poprzez szereg reform społecznych i ekonomicznych doprowadzić do odrodzenia warstwy średniej ludności cesarstwa i zapełnić skarb cesarski (m.in. przez licytację majątku cesarskiego). Pierwsze decyzje nowego cesarza rehabilitowały ludzi skazanych w okresie rządów Kommodusa, a donosicieli skazywały na banicję. Pertynaks przywrócił lex Hadriana de rudibus agris – ustawa ta pozwalała każdemu uprawiać ziemię w Italii, która leży odłogiem.
Przede wszystkim wydał zarządzenie, że wszelką ziemię w Italii i w prowincjach, która nie jest uprawiana i zupełnie leży odłogiem, każdy może zajmować, ile tylko zechce, choćby była i własnością cesarza; kto taką ziemią się zajmie i doprowadzi ją do stanu uprawnego, będzie jej właścicielem.
– Herodian, Historia Cesarstwa Rzymskiego, II.4
Ponadto Pertynaks zniósł cła i opłaty portowe wprowadzone przez Kommodusa, starał się ożywić handel i dbać o interesy konsumentów. Prowadził skromny i oszczędny tryb życia, ograniczył wydatki na dwór, zwolnił część służby, wystawił na sprzedaż gladiatorski rynsztunek swojego poprzednika. Herodian napisał:
Domeny cesarskie zabronił rejestrować na swoje nazwisko, oświadczywszy, że nie są one prywatną własnością każdorazowego cesarza, lecz publicznym majątkiem państwa rzymskiego.
– Herodian, Historia Cesarstwa Rzymskiego, II.4
Wprowadził zatem rozróżnienie między osobistym majątkiem cesarza i jego rodziny, a dobrami państwowymi, ostającymi do rozporządzenia każdorazowego cesarza jako spadek po dawnych cesarzach. Senatorowie zarzucali mu z tego powodu skąpstwo, ich niezadowolenie wzmogło także wprowadzenie opłat za zwrot majątków zagrabionych przez Kommodusa.
Wszystkie opłaty, jakie poprzednio za tyranii Kommodusa wymyślono dla pomnożenia dochodów pieniężnych, pobierane nad brzegami rek, w portach miast i przy podróżowaniu drogami zniósł (…)
– Herodian, Historia Cesarstwa Rzymskiego, II.4
Dodatkowo, coraz bardziej niechętnie na nowego władcę patrzyli pretorianie, którzy mieli cesarzowi za złe próby przywrócenia dyscypliny w oddziałach. Finalnie, nie pomogła nawet obietnica darów dla gwardii w wysokości 12 tysięcy sesterców na głowę. Herodian wspomina także zachowania żołnierzy przed objęciem przez niego władzy:
Żołnierzom bowiem nakazał wystrzegać się od wszelkich czynów brutalnych w stosunku do obywateli, zabronił im nosić w rękach topory i bić kogokolwiek z przechodniów (…)
– Herodian, Historia Cesarstwa Rzymskiego, II.4
Śmierć
Ostatecznie dnia 28 marca 193 roku n.e., po niespełna trzech miesiącach rządów, pretorianie (prawdopodobnie w porozumieniu z częścią senatu) zamordowali Pertynaksa i urządzili przetarg na urząd cesarza. Tytuł cesarski uzyskał Didiusz Julianus płacąc członkom gwardii po 25 tysięcy sesterców.
Pertynaks był jednym z pięciu niemal równocześnie panujących cesarzy-pretendentów w roku 193 n.e. Byli to kolejno: Pertynaks; Didiusz Julianus (po śmierci Pertynaksa wybrany przez pretorianów); Septymiusz Sewer, wysunięty przez legiony naddunajskie; Pescenniusz Niger w prowincjach wschodnich; i Klodiusz Albinus w Brytanii. Mówi się o tym okresie jako „Roku pięciu cesarzy”.
Jako oficjalny mściciel Pertynaksa wystąpił Septymiusz Sewer, który na czele legionów naddunajskich ruszył na Rzym. Didiusz został zabity, a pretorianie rozbrojeni przez żołnierzy Septymiusza i rozpuszczeni. Nowy cesarz urządził uroczysty pogrzeb Pertynaksa i ogłosił jego deifikację (Pertynaks został zaliczony w poczet bogów jako Divus Pertinax), chcąc podkreślić zamiar kontynuowania programu reform.
