Rozdziały
Bitwa pod Baeculą (208 p.n.e.) była kolejnym zwycięstwem Scypiona Afrykańskiego nad wojskami Kartaginy w Hiszpanii. Bitwa miała znaczenie dla dalszego rozwoju rzymskiej sztuki wojennej. Scypio skopiował taktykę Hannibala, umieszczając na skrzydłach silniejsze oddziały, centrum pozostawiając lekkozbrojnej piechocie.
Tło historyczne
Zdobycie Nowej Kartaginy przez Rzymian było tylko jednym z epizodów walk w Hiszpanii. Choć zwiększyło ono szanse Scypiona na usunięcie Kartagińczyków z Półwyspu Iberyjskiego, to pozostawiło otwartą sprawę pomyślnego zakończenia kampanii hiszpańskiej przez Rzymian.
Po zdobyciu miasta, w Hiszpanii operowały jeszcze 3 armie punickie i wciąż istniała możliwość ich wspólnego działania przeciw młodemu prokonsulowi. Rozumiał to wódz rzymski, który natychmiast wysłał do stolicy Leliusza celem powiadomienia senatu o upadku Nowej Kartaginy. Chciał w ten sposób skłonić elity rzymskie do większego wsparcia dla swych wojsk. Po zdobyciu miasta, Scypion pozostał jeszcze przez jakiś czas na miejscu, poddając podkomendnych żmudnym ćwiczeniom wojskowym. Potem skierował armię na leże zimowe do Tarraco, planując w przyszłości rozprawę z którąś z armii punickich czynnych na Półwyspie Iberyjskim. Plany jego przeciwników są trudne do ustalenia. Jeden z dowódców punickich w Hiszpanii, Hasdrubal Barka zamierzał przyjść z pomocą Hannibalowi w Italii. Planował stoczyć bitwę ze Scypionem, choć trudno wierzyć przekazowi Polibiusza, jakoby chciał wkroczyć do Italii tylko w przypadku klęski w tym starciu.
Bitwa pod Baeculą 208 p.n.e.
Wiosną 208 Scypion wyruszył z Tarraco na spotkanie armii punickich. Do starcia doszło pod Baeculą na południu Półwyspu Iberyjskiego, gdzie legioniści natknęli się na armię Hazdrubala Barki. Miejsce to, tożsame z dzisiejszą miejscowością Bailen, było położone na nierównym, wyboistym terenie. Wódz punicki zajął bardzo dogodną pozycję, która zdawała się nie do zdobycia. Na szczycie wzniesienia rozbił obóz chroniony przez silne oddziały, jego flanki chroniły skaliste pagórki, a tyły zabezpieczała rzeka. Przed wzgórzami rozciągała się równina, stwarzająca warunki do manewrów jazdą. Hazdrubal wolał jednak trwać w defensywie i czekać na działania Rzymian, licząc na nadejście odsieczy. Legioniści Scypiona mieliby męczyć się żmudną walką na nierównym terenie do momentu nadejścia armii Hazdrubala Gisgo lub Magona, które zapewniłyby przytłaczającą przewagę liczebną Kartagińczykom. Być może Hazdrubal liczył na to, że obawiający się otoczenia wódz rzymski przyśpieszy atak na wzgórza. Scypion przez dwa dni obserwował wroga z pozycji poniżej wzgórz i licząc się z możliwością kartagińskiej odsieczy, rzeczywiście podjął decyzję ataku na jego pozycje. Część armii złożona z lekkozbrojnych (velites) ruszyła od frontu w kierunku obozu wroga. Wspinając się po zboczach, Rzymianie odpędzili oddziały osłonowe Hazdrubala ku grzbietom górskim. Tymczasem ciężka piechota legionowa i jazda ruszyła na flanki nieprzyjaciela. Jedna grupa prowadzona przez samego Scypiona wykonała manewr na prawe skrzydło pozycji wroga, podczas gdy Leliusz z drugą częścią wojsk uderzył na jego lewą flankę. Manewry wykonano w sposób sprawny, co było efektem doskonałego wyszkolenia armii, przeprowadzonego przed rozpoczęciem kampanii. Obie grupy wojsk wspięły się po obu stronach wzniesienia na szczyt i po przegrupowaniu zaatakowały usytuowane na nim siły Hazdrubala. Ten nie był przygotowany na taki obrót sprawy i nie miał czasu, by zorganizować obronę. Część wojska punickiego dopiero kierowała na pole bitwy i nie zdążyła nawet przeformować się w szyk bojowy. Atak rzymski spowodował rozbicie i odwrót oddziałów Hazdrubala. Według Polibiusza i Liwiusza wódz punicki już wcześniej wycofał swe słonie i skarbiec. Po bitwie zebrał ocalałych z pogromu i wyruszył z nimi w kierunku doliny Tagu. Straty punickie były znaczne – Liwiusz liczbę zabitych podczas pościgu szacuje na 8000, a według Polibiusza do niewoli dostało się 12 000 żołnierzy punickich.
Znaczenie bitwy
Klęska Kartaginy jeszcze bardziej nadszarpnęła jej prestiż na półwyspie. Więcej plemion hiszpańskich przechodziło teraz na stronę Rzymu, a Scypio został przez miejscowych okrzyknięty królem. Bitwa przyczyniła się do osłabienia morale sił Hazdrubala Barkasa, które wkrótce wyruszyły do Italii i poniosły klęskę pod Metaurusem. Należy jednak zwrócić uwagę, iż klęska Punijczyków pod Baeculą nie była druzgocąca, gdyż części armii Hazdrubala udało się oderwać od Rzymian i ruszyć w kierunku Pirenejów. Bitwa miała znaczenie dla dalszego rozwoju rzymskiej sztuki wojennej. Scypio skopiował taktykę Hannibala, umieszczając na skrzydłach silniejsze oddziały, centrum pozostawiając lekkozbrojnej piechocie. To właśnie oddziały flankowe złożone z ciężkozbrojnej piechoty miały dokonać oskrzydlenia pozycji wroga. Warto również zaznaczyć, iż legiony pod Baeculą nie walczyły w jednej linii bojowej, ale zostały podzielone na mniejsze grupki liczące po 3 manipuły ustawione jeden za drugim. Te zgrupowania dały początek nowym jednostkom militarnym (cohortes), znanym w późniejszym okresie.
