Rozdziały
W starożytnym Rzymie bursztyn był cenionym materiałem o wielorakim zastosowaniu, od biżuterii po amulety i ozdoby domowe. Jego niezwykłe piękno, właściwości lecznicze oraz rzadkość przyciągały uwagę nie tylko zamożnych obywateli, ale także samych cesarzy. Skąd wzięła się ta fascynacja bursztynem i jaką rolę odgrywał w rzymskiej kulturze?
Droga bursztynu: od Bałtyku do Rzymu
Źródłem rzymskiego bursztynu była północna Europa, a szczególnie wybrzeża Bałtyku, dzisiejsze tereny Polski, Litwy, Łotwy i Kaliningradu (Rosja). To właśnie tam znajdowały się największe złoża bursztynu, a szlaki handlowe prowadziły ten cenny surowiec do serca Imperium Rzymskiego. Jednym z najbardziej znanych szlaków był „szlak bursztynowy”. Szlak bursztynowy, podobnie jak inne historyczne trasy handlowe, przebiegał naturalnymi „korytarzami”, czyli dolinami rzek. Dokładny przebieg szlaku nie został jednoznacznie określony. Uznaje się, że zaczynał się on w Akwilei nad Adriatykiem, jednym z rzymskich centrów rzemieślniczych. Początkowo szlak wiódł przez Bramę Morawską, następnie skręcał na północ i przez Śląsk, wschodnią Wielkopolskę oraz Kujawy (brodem przez Wisłę w Otłoczynie koło Torunia) prowadził nad Bałtyk.
Można przypuszczać, że główna nitka szlaku, poczynając od przełomu I i II wieku n.e., biegła z Wiednia (Vindobona) przez Brno, Kłodzko, Wrocław, Kalisz (Calisia/Kalisia), Konin (Setidava), Bydgoszcz i Świecie do Gdańska.
Bursztyn jako symbol luksusu i magii
Rzymianie szybko dostrzegli walory estetyczne bursztynu. Wykorzystywano go do tworzenia biżuterii, ozdób domowych, a także detali architektonicznych. Wnętrza domów bogatych patrycjuszy zdobiły przedmioty wykonane z bursztynu, które miały świadczyć o ich statusie i bogactwie. Cesarz Neron był znanym miłośnikiem bursztynu, a jego panowanie to okres największej popularności tego surowca.
Pliniusz Starszy opisuje jedną z wypraw, która miała miejsce w czasach panowania cesarza Nerona. Otóż Neron wysłał swojego poddanego, by ten dostarczył mu drogocenny kamień. Zważywszy na odległość Bałtyku od Rzymu, jego podróż trwała zapewne dwa miesiące, licząc że dziennie przekraczał około 30 km. Wyprawa miała charakter oficjalnej ekspedycji państwowej, nie zaś prywatnej inicjatywy handlowej.
Właściwości lecznicze i magiczne bursztynu
Rzymianie przypisywali bursztynowi również właściwości magiczne i lecznicze. Rzymianie używali bursztynów także w medycynie. Dzieciom przywiązywano je jako amulety. Według Kallistratusa w każdym wieku bursztyn dobrze działa przeciw szaleństwu i problemom z oddawaniem moczu. Jego specjalna odmiana nazywana „chryselectrum” o kolorze niejako złotym przywiązana do szyi miała leczyć febry i inne choroby, utarta z miodem i olejkiem różanym choroby uszu.
Bursztyn w sztuce i modzie
Ozdoby z bursztynu były noszone przez kobiety, ale także przez mężczyzn. Często wykonywano z niego figurki, które stanowiły element wystroju domów, a także różne drobne przedmioty codziennego użytku, takie jak grzebienie czy pudełka. Szczególnie popularne były naszyjniki, bransolety i pierścienie. Niewielkie figurki, często przedstawiające bóstwa lub sceny mitologiczne, były nie tylko pięknymi ozdobami, ale też amuletami o religijnym znaczeniu.
