Prawo XII Tablic, w przekazach antycznych, jawi się jako zwycięstwo plebejuszy nad arystokracją. Nie wszyscy jednak wiedzą, że zgodnie ze źródłami ich powstanie związane było z dramatycznymi wydarzeniami i prywatną tragedią.
W połowie V wieku p.n.e. plebejusze – warstwa nieuprzywilejowana – zaczęła się domagać od patrycjuszy, by ci upublicznili prawa rządzące Rzymem i ostatecznie zakończyła się samowola arystokracji. W roku 451 p.n.e., w ramach ustępstwa, zawieszano działania urzędów i powołano uprzywilejowaną grupę 10 mężczyzn (decemviri), która miała zebrać wszelkie prawa i je opublikować.
W ciągu pierwszego roku udało się wydać jedynie 10 tablic, co wymagało powołania na następny rok kolejnego zespołu „ekspertów”. Tym razem jednak członkowie decemwiratu okazali się być bardziej konserwatywni i wydali 2 kolejne tablice, na których m.in. znalazł się zapis zakazujący małżeństw patrycjuszy z plebejuszami. Jak się okazało, spisane prawo, które miało jednoczyć, w ostatecznym rozrachunku jeszcze bardziej odseparowywało obie warstwy społeczne od siebie. Sam Cyceron 400 lat później określił takie prawo jako „nadzwyczaj nieludzkie”.
Plebejusze, zaczęli dostrzegać podobieństwa między znienawidzonym ostatnim królem Rzymu – Tarkwiniuszem Pysznym, a republikańskimi decemwirami. Przyjęto się ich nawet określać mianem „dziesięciu Tarkwiniuszy”. Co więcej jeden z członków rady – Appiusz Klaudiusz, prapradziad słynnego konstruktora Via Appia – postanowił zdobyć serce plebejskiej dziewicy Wirginii1, która była już zaręczona. Aby koniecznie sobie ją przywłaszczyć, przekupił jednego ze swoich klientów, by ten zeznał że Wirginia w rzeczywistości jest niewolnicą i została mu skradziona przez jej ojca. Appiusz miał w tej sprawie wydać wyrok, oczywiście na korzyść klienta. W obliczu tak fatalnego wyroku ojciec dziewczyny – Lucjusz Wirginiusz – miał chwycić za nóż rzeźnicki i zadać cios córce, mówiąc: „Daję ci wolność, moje dziecko, w jedyny sposób, w jaki mogę!”.
Po procesie ojciec wystawił zwłoki dziewczyny na widok publiczny i wygłosił płomienną mowę. Podekscytowany i wzburzony tłum wzniecił rebelię w wyniku której usunięto decemwirów i przywrócono porządek. Prawo XII Tablic zostało wprowadzone w życie, poza niechlubnym zapisem o zakazie zawierania mieszanych związków małżeńskich.
