Seneka Młodszy (Lucius Annaeus Seneca) żył w latach 3-65 n.e. Był retorem, pisarzem, poetą i filozofem rzymskim. Nazywany „Filozofem” był synem Seneki Starszego (Seneca Maior) zwanego „Retorem” (Seneca Rhetor). Był wychowawcą cesarza Nerona; na początku jego rządów miał znaczne wpływy na dworze.
- „Przyjaciel zawsze cię kocha, ale ten, kto cię kocha, nie zawsze jest twoim przyjacielem. Tak więc, podczas gdy przyjaźń zawsze przynosi korzyści, miłość często rani”
- łacina: [Qui amicus est amat; qui amat non utique amicus est; itaque amicitia semper prodest]
- opis: własne tłumaczenie.
- źródło: Seneka Młodszy, Listy, 35.1
- „Najlepiej znosić to, czego nie jesteś w stanie poprawić”
- łacina: [Optimum est patiquod emendare non possis]
- źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, 107.9
- „Rzymianin gdziekolwiek podbija, tam się osiedla”
- łacina: [Ubicumque uicit Romanus, habitat]
- źródło: Seneka Młodszy, De consolatione ad Helviam matre, 7.7
- „Jaki kto jest, rozpoznasz, jeśli się przyjrzysz, w jaki sposób chwali i w jaki sposób przyjmuje pochwały”
- łacina: [Qualis quisque sit, scies, si quemadmodum laudet, quemadmodum laudetur, aspexeris]
- źródło: Seneka Młodszy, Listy, LII.12
- „Mędrzec będzie żył tyle, ile żyć powinien, a nie tyle, ile żyć może”
- łacina: [Sapiens vivet quatuni debet, non vuantum potest]
- źródło: Seneka Młodszy, Listy, LXX
- „Kierujmy się jedynie sumieniem, nie róbmy niczego dla ludzkiej opinii. Niechże o nas będzie i zła, bylebyśmy zasługiwali na dobrą”
- łacina: [Conscientiae satis fiat, nil in famam laboremus: sequatur vel mala, dum bene merentis]
- źródło: Seneka Młodszy, De Ira, III.41
- „Szczęście nie tylko samo jest chciwe, ale wystawione jest na chciwość cudzą”
- łacina: [Et avida felicitas est et alienae aviditati exposita]
- źródło: Seneka Młodszy, Listy XIX
- „Nie ten jest biedny, kto posiada mało, lecz ten, kto stale pragnie mieć więcej”
- łacina: [Non qui parum habet, sed qui plus cupit, pauper est.]
- źródło: Seneka Młodszy, List 2
- „Aby poznać siebie, trzeba się wystawiać na próbę. Tylko tak może się przekonać każdy, na co go stać”
- „Boimy się nie śmierci, ale wyobrażenia, jakie o niej mamy”
- „Być pozbawionym ojczyzny to nie do zniesienia”
- łacina: [Carere patria intolerabile est]
- źródło: Seneka Młodszy, Consolatio ad Helvium, 12.6
- „Chwalebnie jest czynić to, co należy, a nie to, co wolno”
- „Cnoty nie można nikomu zabronić, jest ona dla wszystkich otwarta”
- latin: [Nulli praeclusa virtus est; omnibus patet, omnes admittit]
- źródło: Seneka Młodszy, De beneficiis, 3, 18, 2
- „Codziennie umieramy, codziennie bowiem uszczupla się jakaś część życia”
- łacina: [Cotidie morimur, cotidie enim demitur aliqua pars vitae]
- źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, III.24.20
- „Co zrobisz drugiemu, oczekuj od niego”
- łacina: [Ab alio exspectes, alteri quod feceris]
- źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, 94.43
- „Cudze błędy mamy na oku, nasze poza nami”
- łacina: [Aliena vitia in oculis habemus, a tergo nostra sunt]
- źródło: Seneka Młodszy, De Ira, II, XXVIII, 8
- „Czego nie zabrania prawo, zabrania wstyd”
- „Część leczenia zależy od woli wyleczenia”
- „Często ogień i miecz zastępują lekarstwo”
- „Człowiek nieszczęśliwy to rzecz święta”
- łacina: [Res sacra miser]
- źródło: Seneka Młodszy, Epigramy
- „Człowiek to zwierzę towarzyskie”
- łacina: [Homo-sociale animal]
- źródło: Seneka Młodszy, De beneficiis
- „Człowiek jest dla człowieka świętością”
- łacina: [Homo homini res sacra]
- źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, 95.33
- „Człowiek zmęczony szuka sporu”
- łacina: [Vetus dictum est a lasso rixam quaeri]
- źródło: Seneka Młodszy, De Ira, III.9
- „Czy jest coś gorszego niżeli śmierć? Życie, jeśli pragniesz umrzeć”
- „Dla chorego i miód jest gorzki”
- łacina: [Sunt enim quidam quibus morbi vitio mel amarum videatur]
- źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, CIX.7
- „Dla ludu religia jest prawdą, dla mędrców fałszem, a dla władców jest po prostu użyteczna”
- „Długi dzień łagodzi ból”
- łacina: [Dolorem dies longa consumit]
- źródło: Seneka Młodszy, De Consolatione ad Marciam, 8
- „Dobro nie rodzi się ze zła”
- łacina: [Bonum ex malo non fit]
- źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, 87.22
- „Dobry człowiek różni się od boga tylko czasem trwania”
- łacina: [Bonus tempore tantum a deo differt]
- źródło: Seneka Młodszy, De Providentia, I
- „Dopóki los pozwala, żyjcie wesoło”
- łacina: [Dum fata sinunt, vivite laeti]
- źródło: Seneka Młodszy, Hercules furens, 178
- „Droga do gwiazd nie jest łatwa z ziemi. lub w wersji: Droga od Ziemi do Gwiazd nie jest gładka”
- łacina: [Non est ad astra mollis e terris via]
- opis: popularne w wersji sparafrazowanej: Przez ciernie do gwiazd. Per aspera ad astra
- źródło: Herkules szalejący, 437
- „Roślina, która jest przenoszona zbyt często, nigdy nie może urosnąć**”
- łacina: [Non convalescit planta quae saepe transfertur]
- źródło: Seneka Młodszy, Listy, 2.3
- „Dumne i przepotężne jest miano matki”
- łacina: [Matris superbum est nomen et nimium potens]
- źródło: Seneka Młodszy, Phaedra, 565
- „Gdy nie wiesz, do którego portu płyniesz, żaden wiatr nie jest dobry”
- łacina: [Ignoranti quem portum petat, nullus suus ventus est]
- źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, 71.3
- „Głód nie ma ambicji”
- łacina: [Ambitiosa non est fames]
- źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, CXIX.14
- „Inaczej niż życie, śmierć nie może zostać człowiekowi odebrana i dlatego możemy uważać ją za dar Boga”
- Jeśli chcesz być kochany, kochaj
- łacina: [Si vis amari, ama]
- źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, IX.6
- „Jeśli znajdziesz prawdziwego przyjaciela (co zdarza się naprawdę rzadko!) chroń go, bo to drugi ty”
- „Każdy jest na tyle nieszczęśliwy, na ile się za takiego uważa”
- łacina: [Tam miser est quisque quam credidit]
- źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, VIII-XIII, 78, 13
- „Każdy kogut na swych śmieciach śmielszy”
- „Każdy lud może żyć i rozwijać się tylko dotąd, dokąd zna i miłuje swoją przeszłość, ginie, gdy traci dla niej szacunek”
- „Kiedy lekarstwo jest haniebne, wstyd przychodzić do zdrowia”
- „Klęska jest okazją do cnoty”
- łacina: [Calamitas virtutis occasio est]
- źródło: Seneka Młodszy, De Providentia, 4.6
- „Kobiety (…) rozwodzą się, by wyjść za mąż, wychodzą za mąż, by się rozwieść”
- łacina: [Feminae (…) exeunt matrimonii causa, nubunt repudii]
- źródło: Seneka Młodszy, De Beneficiis, 3,16,2
- „Kochać to znaczy zapomnieć o sobie”
- „Komu wolno wiele, temu najmniej przystoi być samowolnym”
- „Kto nie może mieć nadziei na nic, niech na nic nie traci nadziei”
- „Kto się boi, jest niewolnikiem”
- łacina: [Omnes timori]
- opis: w użyciu: „Kto nie jest niewolnikiem. Niektórzy są niewolnikami chciwości, inni ambicji, wszyscy strachu” (Alius libidini servit, alius avaritiae, alius ambitioni, omnes timori).
- źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, 47
- „Kto wszędzie przebywa, ten nigdzie nie przebywa”
- łacina: [Nusquam est, qui ubique est]
- źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, II.2
- „Kupioną wierność da się przekupić”
- „Kogo ranek widzi wyniosłym, tego wieczór widzi powalonym”
- „Mało jest takich, których zmuszono do niewoli, więcej tych, co dobrowolnie w nią idą”
- łacina: [Paucos servitus, plures servitutem tenen]
- źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, 22.11
- „Miłość jest jak wiatr, raz silniejsza, a raz słabsza”
- „Młodzi chętnie słuchają gorszych rad”
- „Musisz żyć dla innych, jeśli chcesz żyć z pożytkiem dla siebie”
- łacina: [Alteri vivas oportet, si vis tibi vivere]
- źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, 48.2
- „Na przyszłość zastanawiaj się nie tylko nad tym, czy prawdą jest to, co mówisz, lecz czy ten, do kogo mówisz wytrzyma prawdę”
- „Najgorsze dla nas jest właśnie to, że wykazujemy starczą powagę, a dziecięce wady”
- „Najlepiej przecierpieć, czego odmienić nie można”
- „Najlepszym lekarstwem na gniew jest zwłoka”
- łacina: [Maximum remedium iræ mora est]
- źródło: Seneka Młodszy, Dialogi, 4.29.1
- „Najlepszy ten, kto najmniej zły”
- łacina: [Pro optimo sit minime malus]
- źródło: Seneka Młodszy, O spokoju ducha, 7,4
- „Najważniejsza umiejętność władcy to umieć znieść nienawiść”
- „Największym władztwem jest władztwo nad samym sobą”
- inne tłumaczenie: Panować nad sobą to najwyższa władza.
- łacina: [Imperare sibi maximum est imperium]
- opis: do cesarza Nerona.
- źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, 113.31
- „Najwyższym dobrem jest duch, który gardzi każdą rzeczą przygodną, a z samej cnoty czerpie radość”
- łacina: [Summum bonum est animus fortuita despiciens, uirtute laetus]
- źródło: Seneka Młodszy, De vita beata, IV
- „Ludzie nauczając, uczą się”
- łacina: [Homines dum docent discunt]
- opis: znane także jako „Nauczając, uczymy się” (Docendo discimus).
- źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, I.7.8
- „Nie buduj domu na piasku, a szczęścia – na sercu kobiecym”
- „Nie było wielkiego geniuszu bez przymieszki szaleństwa”
- łacina: [Nullum magnum ingenium sine mixtura dementiae fuit]
- źródło: Seneka Młodszy, De Tranquillitate Animi, 15
- „Nie dla szkoły, lecz dla życia uczymy się”
- łacina: [Non scholae, sed vitae discimus]
- źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, CVI
- „Nie ma nic niemądrzejszego niż oczekiwanie nieszczęść”
- łacina: [Nihil est nec miserius nec stultius quam praetimere]
- źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, XCVIII
- „Nie ma większej siły niż prawdziwa miłość”
- „Nie narazi się na cudzy śmiech, kto sam zaczął od siebie”
- „Nie przystoi mężczyźnie bać się ciężkiej pracy”
- „Nie sądźcie, że radość polega na uśmiechu; radość to rzecz bardzo poważna”
- „Nie umiemy dobrodziejstw ani dawać ani przyjmować”
- łacina: [Beneficia nec dare scimus nec accipere]
- źródło: Seneka Młodszy, De beneficiis, I.1
- „Nigdy nie będzie szczęśliwy ten, kogo dręczy myśl, że ktoś jest szczęśliwszy od niego”
- „Nikt nie zapomina o swoim szczęściu”
- „Nikt nie jest dobry przez przypadek”
- łacina: [Nemo est casu bonus]
- źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, IX.LXXVI
- „Obfite pożywienie hamuje bystrość umysłu”
- łacina: [Copia ciborum subtilitas animi impeditur]
- źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, XV.3
- „Od człowieka człowiekowi grozi codzienne niebezpieczeństwo”
- łacina: [Ab homine homini cotidianum periculum]
- źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, CIII.1
- „Ojczyznę kocha się nie dlatego, że wielka, ale dlatego, że własna”
- łacina: [Nemo enim patriam quia magna est amat, sed quia sua]
- źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, LXVI.26
- „Oszczędność jest to umiejętność unikania zbędnych wydatków”
- „Otwartego prowadzą losy, opornego siłą ciągną”
- łacina: [Ducunt volentem fata, nolentem trahunt]
- źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, 107.11.5
- „Pojedyncze dni uważaj za osobne żywoty”
- łacina: [Dies singulas vitas puta]
- źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, 101.10
- „Połowa wyzdrowienia to chcieć wyzdrowieć”
- „Porywczość jest grzechem niedojrzałości”
- „Pośród wielu nieszczęść uczymy się sztuki milczenia”
- „Praca jest powołaniem najlepszych”
- „Prawda nie lubi czekać”
- „Prawdziwa radość jest rzeczą poważną”
- łacina: [Verum gaudium res severa est]
- źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, XXIII.4
- „Przeciwności losu uczą mądrości, powodzenie ją odbiera”
- „Przyjaźń zawsze jest pożyteczna, a miłość często szkodliwa”
- „Ręka rękę myje”
- łacina: [Manus manum lavat]
- opis: wzajemnie sobie pomagając.
- źródło: Seneka Młodszy, Apocolocyntosis, 9, 5
- „Szczęśliwym nie jest ten, kto wydaje się innym, lecz ten, kto sam się za takiego uważa”
- „Tłum depce leżącego”
- łacina: [Calcat iacentem vulgus]
- źródło: Seneka Młodszy, Octavia, 455
- „To, co zdobyliśmy z największym trudem, najbardziej kochamy”
- „To dusza czyni ludzi bogatymi”
- łacina: [Animus est, qui divites facit]
- źródło: Seneka Młodszy, De Consolatione ad Helviam, XI.5
- „Trudno jest wierzyć w cuda”
- „Trzeba wysłuchać i drugiej strony”
- łacina: [Audiatur et altera pars]
- źródło: Seneka Młodszy, Medea, 7.42
- „Tylko doskonały rozum czyni człowieka szczęśliwym”
- „Tylko mężny człowiek poskromi to, co wszystkich przeraża”
- „Tylko śmierć przywraca niewinność zwiedzionym do zbrodni”
- „Tym więcej pragniemy, im więcej przypadło nam w udziale”
- „Ucząc innych, sami się uczymy”
- łacina: [Docendo discimus]
- źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, I.7.8
- „Uczymy się nie dla szkoły, lecz dla życia”
- „Wędrowiec idący drogą dochodzi do jakiegoś końca: tylko błądzenie nie ma kresu”
- „W walce schodzi się na poziom przeciwnika”
- „Wiele zwierząt przewyższa nas wdziękiem”
- łacina: [A multis animalibus decore vincimur]
- źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, CXXIV
- „Wielki jest człowiek, który w bogactwie żyje tak, jakby był ubogi”
- „Wszystkich zrównuje proch; rodzimy się nierówni, równi umieramy”
- łacina: [Aequat omnes cinis; impares nascimur, pares morimur]
- źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, 91.16
- „Z bliska zazwyczaj lęk jest mniejszy”
- „Z życiem jak ze sztuką w teatrze: ważne nie jak długo trwa, ale jak zagrana”
- „Zgodą wzrastają małe rzeczy, niezgodą największe upadają”
- łacina: [Concordia res parvae crescunt, discordia vel maximae dilabuntur]
- źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, XCIV.46
- „Zmienne są koleje spraw”
- łacina: [Alternae sunt vices rerum]
- źródło: Seneka Młodszy, Naturales quaestiones, III.7
- „Zwycięstwo bez możliwości klęski jest zwycięstwem bez chwały”
- „Życie bez celu jest błądzeniem”
- „Życie szczęśliwe to życie zgodne ze swoją naturą”
- łacina: [Beata est vita conveniens naturae suae]
- źródło: Seneka Młodszy, De Vita Beata, III.3
- „Żyć (…) to znaczy walczyć”
- łacina: [Vivere (…) militare est]
- źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, 96.5
- „Żyj w czasie – niezależny od czasu”
- „Żyj z ludźmi, jakby widziany przez Boga; z Bogiem rozmawiaj, jakby słuchany przez ludzi”
- łacina: [Vive cum hominibus tamquam deus videat, sic loquere cum deo tamquam homines audiant]
- źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, X.5
