Rozdziały
Liktor rzymski (od ligare, czyli „wiązać”) był to niższy urzędnik służby cywilnej, który podczas pochodów początkowo poprzedzał królów (rex) rzymskich, a potem niektórych wyższych urzędników oraz cesarzy. W rzeczywistości jego rola polegała na ochronie ważnych postaci Rzymu, które posiadały imperium, czyli zakres władzy wojskowej, cywilnej i religijnej. Imperium posiadali następujący urzędnicy: dyktator, konsulowie i pretorzy. W przypadku dyktatora było to summum imperium czyli władza nieograniczona, konsul dysponował tzw. imperium maius (władza większa), natomiast pretor posiadał tzw imperium minus (władza mniejsza). Osoby posiadające imperium miały prawo do zasiadania na krześle kurulnym i korzystania właśnie z eskorty liktorów. Liczba liktorów i trzymane przez nich rózgi wskazywały na zakres władzy danego urzędnika.
Historia powstania liktorów
Geneza wykorzystywania obstawy liktorów sięga czasów królestwa. Prawdopodobnie to od Etrusków Rzymianie zapożyczyli ten zwyczaj, a dokładniej z miasta Vetulonia. Co więcej, istnieje sugestia, że liktorzy swoją nazwę zawdzięczają etruskiej lasce lauchum, tłumaczonej jako „królewska”. Inna propozycja pochodzenia to np. licium („pas”) lub licere („wezwać”).
Według Tytusa Liwiusza liktorzy zostali powołani przez pierwszego legendarnego króla Romulusa, który wyznaczył dwunastu ludzi. Przyczyn powołania akurat dwunastu liktorów doszukiwać się można w dwóch kwestiach. Pierwsza z nich zakłada, iż liczba ta odzwierciedlała liczbę ptaków, które pojawiły się w czasie wróżenia augurów i symbolizowały powstanie państwa Romulusa. Druga wersja, popierana przez Liwiusza, mówi że liczba ta zaczerpnięta została ze świata etruskich władców, którzy posiadali po jednym liktorze dla każdego z dwunastu stanów.
Pierwotnie liktorzy wybierani byli z niższych warstw społecznych, jednak podstawowym wymogiem było to, aby osoba mianowana na to stanowisko była wolna. Sami wojskowi przechodząc na emeryturę byli automatycznie zdolni obejmować tę funkcję.
Liktor musiał być silnym i dobrze zbudowanym mężczyzną zdolnym do wysiłku fizycznego. Był on zwolniony ze służby wojskowej i otrzymywał pensję w wysokości 600 sesterców na początku Cesarstwa Rzymskiego. Zazwyczaj liktorzy wybierani byli przez urzędnika, którego mieli chronić.
Początkowo liktorzy powiązani byli z komicjami kurialnymi (comitia curiata). Każda kuria mianowała własnego liktora (30 kurii – 30 liktorów), gdzie 24 przeznaczano dwóm konsulom, a 6 pretorowi.
Liczba i funkcje liktorów
Głównym zadaniem liktora, tak jak zostało wspomniane, była ochrona urzędnika dzierżącego imperium. Towarzyszyli mu oni w trakcie wygłaszania mowy na rostrze, stali obok niego kiedy zasiadał lub przebywali w domostwie urzędnika, w przedsionku. Liktorzy towarzyszyli urzędnikowi gdziekolwiek tylko szedł: na forum, do domu, świątyni lub łaźni. Nie zawsze jednak liktorzy gwarantowali pełnię ochrony. Tytus Liwiusz podaje jak propretor Kwintus Pleminiusz został pobity przez żołnierzy rzymskich, kiedy domagał się wyciągnięcia konsekwencji wobec nieposłusznych wojskowych:
Nie bacząc nie tylko na stanowisko, ale nawet na ludzką godność rzucili się na legata, obiwszy najpierw w niegodziwy sposób także liktorów, następnie wydarłszy go jego ludziom i wziąwszy na bok poturbowali go jak wroga i porzucili prawie bez życia z rozbitym nosem, z poranionymi uszyma.
– Tytus Liwiusz, Dzieje od założenia miasta, XXIX.9
Trzymali oni wiązkę rózg (fasces) na ramionach, wykonanych najczęściej z brzozy (betulla) lub gałązek wiązu, związanych czerwonym rzemieniem. Poza pomerium lub w czasie wojny zatykano w nie topór, który był symbolem władzy nad życiem i prawem do egzekutywy. W przypadku kiedy niższy rangą urzędnik napotkał innego przedstawiciela magistratury, liktorzy zniżali swoje fasces w jego kierunku (tzw. submittere fasces). Przedstawił taki moment chociażby Plutarch z Cheronei, kiedy w trakcie wojny z Sertoriuszem, doszło do spotkania dotychczasowego konsula Kwintusa Cecyliusza Metellusa Piusa z młodym generałem Gnejuszem Pompejuszem:
Po bitwie Pompejusz wyszedł na spotkanie z Metellusem. Gdy się zbliżali do siebie, kazał liktorom pochylić rózgi oddając honory Metellusowi jako wyższemu rangą.
– Plutarch, Pompejusz, 19
W przypadku zwycięstwa wodza, liktorzy dekorowali swoje fasces wieńcem laurowym. W sytuacji wyprawy urzędnika za granicę, liktorzy pozostawali w kraju.
W trakcie przemieszczania się urzędnika liktorzy zorganizowani byli w uporządkowaną linię przed nim, z principal lictor (najważniejszym liktorem; nazywanym także proximus lub primus) na czele. Jeśli na drodze pojawiał się tłum, ochrona liktorska miała za zadanie rozpychać ludzi i zrobić przejście dla urzędnika państwowego. Ponadto liktorom przysługiwało prawo aresztowania lub karania przechodniów, oczywiście zgodnie z poleceniem oficjela. Brali też udział w wykonywaniu wyroków śmierci.
Liczba liktorów wskazywała na zajmowaną pozycję i znaczenie urzędnika. Poniżej zestawienie poszczególnych urzędów i liczby przysługujących liktorów:
- Dyktator (dictator): 24 liktorów poza pomerium, 12 wewnątrz miasta (zniesiono tą zasadę za dyktatury Sulli, który notabene jako pierwszy miał posiadać taką właśnie ilość liktorów);
- Rex i konsul (consul): 12 liktorów;
- Prokonsul (proconsul): 12 liktorów (Ulpian wspomina jednak 6);
- Magister equitum: 6 liktorów;
- Praefectus urbi: 6 liktorów;
- Pretor (praetor): 6 liktorów poza pomerium, 2 wewnątrz miasta;
- Propretor (propraetor): 6 liktorów, za czasów Oktawiana Augusta liczbę zmniejszono do 5 (stąd także ich nazwa quinquefascalis);
- Legat (legatus pro praetore) i kwestor (quaestor): 5 liktorów;
- Edyle (curule aediles): każdy po 2 liktorów.
Na łuku Tytusa, jeden z reliefów ukazuje triumf, w którym bierze udział 13 liktorów, co zapewne miało podkreślić wagę wydarzenia. Co ciekawe, w Egipcie jeden liktor strzegł świętego byka Apisa.
Czasem liktorzy towarzyszyli wybitnym mieszkańcom podczas specjalnych wydarzeń, np. pogrzebów lub kiedy dochodziło do pojednania, co miało wyrażać wdzięczność Miasta.
W czasie cesarstwa, cesarzom towarzyszyło 12 liktorów. Za panowania Domicjana (81-96 n.e.) liczbę tę zwiększono do 24. W czasie późnego Cesarstwa liktorzy stopniowo przestali pełnić swoją rolę i zniknęli.
W Rzymie liktorzy ubrani byli w togę. W trakcie triumfu i poza miastem nosili czerwony płaszcz wojskowy (sagulum); w czasie pogrzebu czarny płaszcz. Fasces trzymane były w lewej ręce i oparte na lewym ramieniu; na pogrzebach rózgi liktorskie noszono po drugiej stronie. Wiązki rózg (fasces) związane były czerwonym rzemieniem z wetkniętym w nie toporem (securis).
Lictor curiatus
Lictor curiatus (l.mn. lictores curiati) był specjalnym rodzajem liktora, który towarzyszył pontifex maximus (najwyższemu kapłanowi Rzymu) i zamiast fascis pomagali nosić m.in. zwierzęta ofiarne. Mogli oni towarzyszyć także innym wyższym rangą kapłanom np. flamines lub westalkom, jeśli ci musieli się udać na ceremonię publiczną.
W czasie Imperium kobietom należącym do rodziny cesarskiej towarzyszyło dwóch tego typu liktorów. Lictores curiati byli także odpowiedzialni za zwoływanie komicji kurialnych i utrzymanie na nich porządku.
