Rozdziały
Oktawian August uważany jest w historiografii za twórcę nowego ładu politycznego w Rzymie, a jego imię jest kojarzone z takimi wydarzeniami, jak bitwa pod Akcjum czy aneksja Egiptu. Stosunkowo mało mówi się o jego kampaniach wojennych w Ilirii w latach 35-33 p.n.e.
Różne były powody ekspedycji Oktawiana do Ilirii. W latach 40-tych I w. p.n.e. dwaj podkomendni Cezara ponieśli klęski w walkach z miejscowymi plemionami, tracąc cenne sztandary. Należało więc pomścić te porażki i odzyskać znaki bojowe w walce. Zresztą Oktawian nosił imię przybranego ojca – Cezar, co predestynowało go do bycia zwycięskim wodzem. Niewykluczone, że planował nawet wielką wyprawę wojenną w kierunku Dunaju i ziem Daków, których król stanowił niedawno zagrożenie dla Rzymian i był głównym celem ofensywy planowanej jeszcze przez zamordowanego dyktatora.
Kampanie Oktawiana w Ilirii – 35-33 p.n.e.
Armia rzymska w latach 30-tych I w. p.n.e. toczyła w Ilirii walki z wieloma małymi plemionami czy klanami – sam Oktawian w raporcie do Senatu, pisanym pod koniec kampanii wyliczył aż 30 nazw ludów. Najbardziej wiarygodnych informacji o tych walkach dostarcza nam Appian z Aleksandrii, który opiera swój przekaz na wspomnieniach samego cesarza. O tych wydarzeniach pisze też Kasjusz Dion w swojej „Historii rzymskiej”. Podbito wtedy kilka plemion i ludów, a ciężkie walki toczono z Segestanami, Japodami, Pannonami, Dalmatami i Desjami. Na tych terenach, obfitujących w przełęcze armia rzymska maszerująca dolinami musiała wysyłać wydzielone oddziały na flanki wzdłuż grzbietów górskich, celem uniknięcia oskrzydlenia. Kampanię iliryjską znaczyły ataki i zasadzki połączone z oblężeniami głównych ośrodków plemiennych, ulokowanych na wzgórzach.
Po ujarzmieniu Karnów i Taurysków przez wojska rzymskie operujące z bazy w Akwilei, legiony Oktawiana ruszyły przeciw Segestanom. Jednocześnie inna grupa armii po przetransportowaniu okrętami do Senii ruszyła w kierunku siedzib Japodów. Według Appiana Oktawian prowadził również kampanię przeciw piratom z wysp Czarna Korkyra i Melita na południu Adriatyku oraz piratom liburnyńskim na północy. O ile piraci z Melity i Korkyry zostali rozgromieni, to Liburnom jedynie skonfiskowano statki dla celów logistycznych i transportowych. Następnie legiony Oktawiana ruszyły przeciw Japodom, Mencjanom, Awendatom i Arupinom. Wojskom rzymskim od razu poddały się plemiona Mencjanów i Awendatów.
Oblężenie Metulum
Największy opór stawili Japodowie. Legioniści zdobyli ich ośrodek w Terponus i przystąpili do oblężenia ich stolicy Metulum. Obrońcy strzelali z urządzeń oblężniczych zdobytych w czasach walk Oktawiana i Antoniusza z Decymusem Brutusem. Oktawian kontrolował przebieg walk z miejsca obserwacyjnego na wysokiej wieży. Jego legioniści zbudowali rampę, sięgającą wałów oblężonych, która jednak ich nie dotykała. Na jej końcu umocowano 4 mosty zwodzone, mające stanowić przejście na wały. 3 z nich zostały zniszczone przez zaciekle walczących Japodów lub runęły pod ciężarem atakujących. Te niepowodzenia zniechęciły żołnierzy rzymskich do ataku. Widząc to Oktawian ruszył ze swojego punktu obserwacyjnego, celem zagrzania podkomendnych do walki. Gdy zachęty nie zadziałały, sam chwycił tarczę zabraną najbliższemu z żołnierzy i rzucił się na jedyny most, za nim ruszyli Agrypa i inni oficerowie ze sztabu. Zawstydzeni żołnierze poszli ich śladem, jednakże i ten most załamał się pod ciężarem legionistów i spadł w dół między rampę a umocnienia wroga. Część żołnierzy zginęła, a sam Oktawian został ranny w prawą nogę i oba ramiona.
Wódz powrócił na punkt obserwacyjny, dzięki czemu legioniści, widząc swego wodza żywego i wciąż wydającego rozkazy, nie upadli na duchu. Oktawian nakazał im budowę nowych mostów zwodzonych celem dalszych ataków na Metulum. Ten wysiłek zmiękczył obrońców, którzy zniechęceni tą tradycyjną rzymską wytrwałością skapitulowali.
Kolejne operacje wojskowe
Następnie armia ruszyła na ziemie Pannonów – Kolapianów i Ozeriatów oraz innych plemion nieznanych z nazwy, gdzie napotkała na silny opór. Następnym celem ataku Rzymian była Segesta, siedziba Segestanów, którą Oktawian chciał wykorzystać jako bazę zaopatrzeniową do działań przeciw Dakom i Bastarnom. Według Appiana przyszły cesarz nakazał budowę statków na rzece Sawie, celem transportu zaopatrzenia nad Dunaj oraz na ziemie Daków. Nie wspomina jednak o walkach na rzece pod Segestą, opisywanych przez Diona. Właśnie w bitwie na jednej z rzek przepływających przez to miasto – na Sawie albo Colapis zginął admirał Oktawiana Menodoros. Po upadku Segesty triumwir pozostawił 25 kohort w tym mieście pod wodzą Fufiusza Geminusa. Jednak o postaci Geminusa wspomina jedynie Dion, nie występuje on u Appiana.
Wiosną 34 p.n.e. armia rzymska skierowała się przeciw mieszkającym na południu Delmatom i innym plemionom żyjącym obok nich lub na wybrzeżu. Ten etap wojny iliryjskiej opisuje Appian w czterech rozdziałach „Historii iliryjskiej”, Dion poświęca mu tylko dwa zdania i twierdzi, że z Delmatami walczył najpierw Agrypa, a potem Oktawian. W czasie tych walk ten ostatni nakazał dziesiątkowanie jednej z kohort, która opuściła stanowiska po nocnym wypadzie wroga. Sytuacja musiała być poważna, gdyż skazano też na śmierć 2 centurionów z tego oddziału. Appian pisze o zdobyciu Promony i Sinotium, gdzie jeszcze w czasach Juliusza Cezara armia pod dowództwem Gabiniusza wpadła w zasadzkę i straciła sztandary, odzyskane teraz przez Oktawiana. Zostały one potem wykorzystane propagandowo w sporze z Antoniuszem.
W 33 p.n.e. Tytus Statiliusz Taurus zdobył Setowię. Ostatnim akordem kampanii iliryjskiej wspomnianym przez Appiana była kapitulacja ludu Derbanów. Po zakończeniu walk Oktawian w lecie 33 p.n.e. powrócił do stolicy z łupami i odzyskanymi sztandarami. Te ostatnie umieszczono w przebudowanym portyku Oktawii.
Kasjusz Dion wspomina, że nowa prowincja powstała z ziem Illyricum została zorganizowana w 27 p.n.e., dostając się pod zarząd senatu. Jej pierwszym prokonsulem został Gnejusz Bebiusz Tamphilus Vala Numonianus, który na fontannie w miejscowości Jader pozostawił po sobie inskrypcję i mógł być budowniczym miejscowego forum.
