Rozdziały
Obecnie Mauretania to państwo w północno-zachodniej Afryce, nad Oceanem Atlantyckim. Posiada granicę lądową z Senegalem, Mali, Algierią i Saharą Zachodnią, a większość terytorium zajmuje pustynia Sahara. Jednak w starożytności Mauretanią nazywano krainę na wybrzeżu Morza Śródziemnego w dzisiejszej północnej części Maroka i północno-zachodniej Algierii.
Od wschodu graniczyła ona z Numidią, a od południa ograniczona była pasmami górskimi Atlasu (przede wszystkim Atlasu Tellskiego na wschodzie i górami Rif na zachodzie). Obszar został ostatecznie objęty rzymskim panowaniem w 40 r. n.e., a w latach 42-43 r. n.e. na jej terenie utworzono dwie prowincje: Mauretania Tingitana (część zachodnia) i Mauretania Caesariensis (część wschodnia). Mieszkańcami byli koczowniczy Berberowie, z których największe z plemion nazywano Maurami (łac. Mauri), skąd pochodziła nazwa. Starożytna Mauretania geograficznie nie miała nic wspólnego z współczesnym państwem o tej nazwie.
Przed rzymskim panowaniem
Afrykańskie wybrzeża starożytnej Mauretanii były w czasach przedrzymskich kolonizowane przez Fenicjan i Kartagińczyków. Rzymianie nawiązali pierwsze kontakty z Królestwem Mauretanii, które istniało jako berberyjskie państwo od II w. p.n.e., podczas wojny z Jugurtą. Początkowo król Mauretanii Bocchus I był sprzymierzony z Numidami (poprzez związki rodzinne z Jugurtą, który był jego szwagrem) przeciwko Rzymianom, później jednak – w 105 r. p.n.e. zdradził swojego sojusznika, oddając go Sulli, czym zasłużył sobie na przyjazny stosunek Republiki. Prawdopodobnie już wtedy w nagrodę za pomoc Mauretania otrzymała część Numidii.
Po śmierci Bocchusa I w 80 r. p.n.e. jego królestwo zostało podzielone między synów na części zachodnią i wschodnią. W czasie rzymskiej wojny domowej między Cezarem i Pompejuszem (49-45 p.n.e.) władcy obu części Mauretanii poparli Juliusza Cezara. Wschodnią części władał ówcześnie Bocchus II, a zachodnią Bogud. Dzięki opowiedzeniu się po zwycięskiej stronie Bocchus otrzymał dla Mauretanii kolejne tereny Numidii, do rzeki Amsagi (dziś Rhumel w Algierii), która stała się długotrwałą granicą między Mauretanią i Numidią. W kolejnej wojnie domowej między Oktawianem Augustem i Markiem Antoniuszem władcy obu części Mauretanii opowiedzieli się po różnych stronach: Bocchus II po stronie pierwszego, a Bogud drugiego. Wkrótce, w 38 r. p.n.e. po powstaniu ludności miasta Tingis (obecnie Tanger w Maroku) obalono panowanie Boguda w zachodniej Mauretanii, a całość królestwa zjednoczył Bocchus II.
Po jego śmierci w 33 r. p.n.e. Mauretanią zarządzał bezpośrednio Oktawian August, do roku 25 r. p.n.e., kiedy przekazał ją we władanie Dżubie II, synowi ostatniego króla Numidii Dżuby I, tworząc z Numidii i Mauretanii zjednoczone państwo satelickie Rzymu. W trakcie bezpośredniego zarządzania Mauretanią cesarz August założył tam trzynaście kolonii dla weteranów – większość z nich na obecnym wybrzeżu algierskim, trzy z nich w głębi lądu, a trzy na obecnym wybrzeżu marokańskim. Po utworzeniu państwa satelickiego mauretańsko-numidyjskiego w 25 r. p.n.e. kolonie te stały się enklawami i zostały włączone do południowo-hiszpańskiej prowincji Betyki. Dżuba II w trakcie swoich długich rządów – do 24 r. n.e. – był wiernym rzymskim sojusznikiem. Stolicą Mauretanii była Caesarea Mauretaniae (dzisiaj miasto Cherchell w Algierii) – Cezarea Mauretańska, nazwana w ten sposób na cześć Oktawiana.
W 6 r. n.e. z pomocą rzymskiego prokonsula Afryki Cossusa Korneliusza Lentulusa stłumiono powstanie plemion mauretańskich przeciwko Dżubie II. W kolejnych latach wojska mauretańskie wspomagały Rzymian w tłumieniu powstania Takfarinasa w sąsiedniej Numidii. Po śmierci Dżuby II w 24 r. n.e., tron przejął jego syn z Kleopatrą Selene (córką Marka Antoniusza i Kleopatry), Ptolemeusz. Mimo, że tak jak ojciec był on wiernym sojusznikiem Rzymian, został zamordowany na rozkaz Kaliguli, podczas jego wizyty w Rzymie, w 40 r. n.e. Jednocześnie Kaligula dał rozkaz anektowania Mauretanii i przekształcenia jej w prowincję.
Niestety bardzo brutalne i niesprawiedliwe potraktowanie sojuszników nie było czymś wyjątkowym dla Rzymian. Po morderstwie władcy w Mauretanii wybuchło antyrzymskie powstanie pod przywództwem Aedemona, wyzwolonego przez Ptolemeusza niewolnika. Wojna w Mauretanii trwała do 42 r. n.e., kiedy ostatecznie pokonano powstańców, dzięki akcji militarnej pod dowództwem senatorów Gajusza Swetoniusza Paulinusa i Gnejusza Hosidiusa Gety, co działo się już za panowania następnego cesarza Klaudiusza. Na początku 43 r. n.e. zorganizowano na terenie Mauretanii dwie rzymskie prowincje: Mauretania Tingitana i Mauretania Caesariensis.
Mauretania Tingitana
Mauretania Tingitana to prowincja obejmująca zachodnią część starożytnego Królestwa Mauretanii, jest to dzisiejsze północne Maroko. Nazwa prowincji pochodzi od miasta Tingis. Granicą między obiema prowincjami Mauretanii była rzeka Molochat (dzisiaj Wadi Muluja na wschodzie Maroka). Na południu prowincja sięgała do miast Sala Colonia na wybrzeżu Atlantyku i Volubilis. Południowa granica prowincji poza umocnieniami przy wybrzeżu oceanu była bardzo nieregularna i opierała się na systemie baz i baszt, w których stacjonowały rzymskie oddziały. Rzymskie wojska stacjonujące w prowincji były oddziałami pomocniczymi. Siedzibą rzymskiego namiestnika prowincji w latach 43-280 n.e. było Volubilis, które przeżywało wtedy swoje lata świetności, zbudowano tam m.in.: bazylikę forum, kapitol, łuk Karakalli. Po utracie Volubilis pod koniec panowania cesarza Probusa stolicą prowincji zostało nadmorskie Tingis (obecnie Tanger) na półwyspie naprzeciw Gibraltaru. Innymi ważnymi miastami w prowincji były: Iulia Valentia Banasa, Septem (dzisiejsza hiszpańska Ceuta), Rusadir i Lixus. W trakcie panowania Dżuby II na wybrzeżu Atlantyku założono kolonie: Iulia Constantia Zilil, Iulia Valentia Banasa oraz Iulia Campestris Babba.
Prowincja mimo długich okresów spokoju ze strony pustynnych plemion berberyjskich zdarzały się okresy wojen i powstań. W 118 i 122 r. n.e. Hadrian stłumił powstania ludności berberyjskiej. Za Antoninusa Piusa, w 150 r. n.e. wybuchło kolejne powstanie Maurów, które tłumić musiały oddziały ściągnięte również z Europy. W 171 r. n.e. wyprawa Maurów przekroczyła nawet Gibraltar i splądrowała południową Hiszpanię. Cesarz Marek Aureliusz metodami militarno-dyplomatycznymi zdołał przywrócić spokój na około stulecie.
W czasie kryzysu cesarstwa między panowaniem Waleriana (253-260 n.e.) a Probusa (do 280 r.n.e.) dochodziło okresami do regularnych wojen między rzymskimi oddziałami, a koalicją plemion mauretańskich. Wojny te zredukowały prowincję prawie do samego wybrzeża Morza Śródziemnego i półwyspu naprzeciw Gibraltaru.
Jeśli chodzi o gospodarkę głównymi produktami eksportowymi Mauretanii Tingitana były purpurowe barwniki, drewno, produkty rolne i zwierzęta, np. lwy i lamparty. Maurowie z prowincji byli cenieni jako żołnierze tworzący doskonałe oddziały kawalerii. W wyniku reformy administracyjnej Dioklecjana prowincję włączono do diecezji Hiszpanii i prefektury Galii, oddzielając ją od drugiej części Mauretanii. Rzymskie panowanie w Mauretanii Tingitanie kończy się w 429 r. n.e., kiedy to Wandalowie, na prośbę ostatniego prefekta Afryki, Bonifacjusza przekroczyli Cieśninę Gibraltarską. Teoretycznie mieli pomóc mu w konflikcie z Walentynianem III, a faktycznie nie podporządkowali się Rzymianom i utworzyli w Afryce swoje państwo, obejmujące również Mauretanię.
Mauretania Caesariensis
Mauretania Caesariensis to prowincja obejmująca wschodnią część starożytnego Królestwa Mauretanii, jest to dzisiejsze północno-zachodnia Algieria. Stolicą kraju była Cezarea Mauretańska. W prowincji znajdowało się osiem kolonii rzymskich założonych przez cesarza Augusta: Cartennas, Gunugu, Igilgili, Rusguniae, Rusazu, Saldae, Zuccabar i Tubusuctu, dwie kolonie założone przez Klaudiusza: Cezarea i Oppidum Novum, jedna założona przez Nerwę: Sitifis, jako kolonia weteranów na granicy z Numidią, w późniejszym okresie założono kolonie: Arsenaria, Bida, Siga, Aquae Calidae, Quiza Xenitana, Rusucurru, Auzia, Gilva, Icosium and Tipasa.
Podobnie jak w przypadku drugiej części Mauretanii, eksportowano stąd do Rzymu purpurę, drewno oraz zboże. Przez długi czas nie poświęcano zbyt dużej uwagi prowincjom afrykańskim, wybuchały tutaj postania Maurów podobnie jak w sąsiedniej Mauretanii Tingitanie. Pochodzący z Libii cesarz Septymiusz Sewer zlecając wyprawy wojenne do Garamy i przeciw plemionom berberyjskim znacznie przesunął na południe granice prowincji Mauretania Caesariensis. Na południowej granicy prowincji zbudowano szereg warownych obozów rzymskich, tworząc umocnioną granicę, tzw. limes, włączając go do systemu obronnego w prowincji Afryka.
Rosnący napór Berberów w III w. n.e. spowodował stopniowy powrót prowincji do granic sprzed panowania Septymiusza Sewera. W wyniku reformy administracyjnej Dioklecjana ze wschodniej części Mauretania Caesariensis utworzono nową prowincję Mauretania Sitifensis ze stolicą w Sitifis (dzisiaj Setif w Algierii). Ok. roku 430 n.e. prowincja została zdobyta przez Wandalów, jak wcześniej Tingitana, i odpadła od Imperium Zachodniorzymskiego. Prowincja została w IV i V w n.e. schrystianizowana, ale wcześniej stolica, Cezarea Mauretańska, była największym w Cesarstwie ośrodkiem judaizmu, a w Sitifis było miejscem żołnierskiego kultu Mitry. Należy także przypomnieć, iż z Mauretanii Caesariensis pochodził jeden z najlepszych generałów Trajana Luzjusz Kwietus oraz jeden cesarz, Makrynus.
Podsumowanie
Mimo, iż współczesne państwo Mauretania ma taką samą nazwę jak starożytne królestwo i rzymska prowincja, to jednak geograficznie nie ma ona z nimi nic wspólnego. Nazwa przejęta została z powodu berberyjskiej ludności zamieszkującej ten kraj nazywanej wcześniej również Maurami. Geograficznie i również demograficznie należałyby starożytną Mauretanię utożsamiać z Marokiem i Algierią.
