Artykuły (Prawo)

Obok kontraktów werbalnych, konsensualnych i realnych w prawie rzymskim funkcjonowały również kontrakty literalne, a więc zawierane na piśmie. Mimo nielicznych źródeł wiemy, iż były one dość różnorodne. Dzięki swojej naturze łatwiej było je wykorzystać do celów dowodowych. Doceniane za precyzję oraz jasność określenia zobowiązania mogły dotyczyć zarówno obywateli jak i peregrynów, w zależności od zastosowania konkretnego typu kontraktu.

Z biegiem czasu w prawie rzymskim nastąpiła znaczna ewolucja ograniczonego prawa rzeczowego, jakim jest dzierżawa wieczysta. Pierwotne ius in agro vectigali zostało pod wpływem greckiej emfiteuzy przekształcone w ius emphyteuticum. W ten sposób w V wieku powstało odrębne, najszersze pod względem treści ograniczone prawo rzeczowe.

W prawie rzymskim występowało wiele rodzajów umów i kontraktów, którymi mogły związać się strony. Istniały kontrakty realne, konsensualne, literalne i werbalne. Do kontraktów werbalnych, które polegały na wypowiedzeniu ściśle określonych słów w konkretnych sytuacjach, należało przyrzeczenie posagu (dotis dictio) i przysięga wyzwoleńca (iusiurandum liberti) a najpowszechniejszym była stypulacja.

W czasie istnienia Republiki Senat miał głównie funkcję doradczą. Jednak po przejęciu władzy przez Oktawiana Augusta w 27 roku p.n.e. rola Senatu uległa zmianie. Od tego czasu instytucja ta miała funkcję ustawodawczą, a przyjęte uchwały miały moc prawa obowiązującego i często premiującego warstwy wyższe. Uchwałę Senatu nazywano Senatus consultum. W 10 roku n.e. przyjęto jedną z brutalniejszych uchwał – Senatus consultum Silanianum.

Oprócz pochodnych sposobów nabycia własności, a więc mających miejsce przy udziale poprzedniego właściciela (mancypacja, in iure cessio, tradycja), w prawie rzymskim rozróżniano także pierwotne sposoby nabycia własności. Należały do nich: zawłaszczenie, akcesja, przerobienie, nabycie własności na pożytkach, znalezienie skarbu i zasiedzenie. Te sposoby nabycia własności były niezależne od praw własności poprzednika.

W prawie rzymskim istniało wiele kategorii, do których mogły należeć rzeczy. Samo pojęcie rzeczy było traktowane bardzo obszernie i mieściło zarówno rzeczy materialne jak i różne pojęcia abstrakcyjne. Krótki opis kategorii pozwoli wyjaśnić pojemność tego pojęcia i różnorodność rzeczy w starożytnym Rzymie.

W prawie rzymskim aż do czasów Justyniana istniało kilka sposobów na przenoszenie własności. Każdy z nich posiadał inną genezę, był formalny lub nieformalny a zakresy ich stosowania nie pokrywały się. Krótkie wprowadzenie pozwoli wyjaśnić, na czym polegały różnice i w jakich przypadkach poszczególne metody były stosowane.

W starożytnym Rzymie pojawiły się instytucjonalne mechanizmy do określenia, czy prawo niższe pozostawało w zgodności z prawem wyższym. Okazuje się, że niektóre rzymskie rozwiązania proceduralne przypominały współczesną doktrynę sądowej kontroli prawa.

Wpływ prawa rzymskiego na współczesne jest nieoceniony. Nie inaczej jest jeśli chodzi o zobowiązania. Chciałbym dzisiaj poświęcić kilka zdań, by przybliżyć niektóre rzymskie rozwiązania dotyczące prawa zobowiązań, których echa można dostrzec w dzisiejszym obrocie prawnym.

Niewolnicy w starożytnym Rzymie stanowili niezwykle istotną, z punktu widzenia ekonomicznego, grupę społeczną. Liczba niewolników osiągnęła kulminacyjny punkt w I wieku p.n.e, co również zbiegło się ze słynnym powstaniem Spartakusa (73 – 71 p.n.e.). Przeobrażenia gospodarcze schyłku republiki, a także zwiększenie popularności zwyczaju wyzwalania niewolników wśród ich posiadaczy doprowadziło na przełomie er do znacznego spadku ich liczby, co groziło zachwianiem gospodarki rzymskiej opartej na niewolniczej pracy.