Rozdziały
| Imiona | Gaius Iulius Verus Maximinus |
|---|---|
| Panował jako | Imperator Caesar Gaius Iulius Verus Maximinus Augustus |
| Czas panowania | marzec 235 – kwiecień 238 n.e. |
| Urodzony | ok. 172 n.e. |
| Zmarły | kwiecień 238 n.e. |
Maksymin Trak, nazywany także Maksyminem I, urodził się około roku 172 n.e. w Tracji lub Mezji pod imionami Gaius Iulius Verus Maximinus. Prawdopodobnym miejscem jego urodzenia był obóz pierwszego legionu italskiego Novae (dzisiejszy Swisztow) na granicy współczesnej Bułgarii i Rumunii.
Panował jako cesarz w latach 235-238 n.e. Uważany jest za pierwszego barbarzyńcę (nie-Rzymianina), który nosił cesarską purpurę. Był ponadto pierwszym cesarzem, który nigdy nie pojawił się w Rzymie i pierwszym z całego szeregu tzw. cesarzy-żołnierzy. Jego rządy uważa się za początek kryzysu cesarstwa rzymskiego w III wieku n.e.
Według Herodiana w „Historii Cesarstwa Rzymskiego” Maksymin posiadał tracko-rzymskie pochodzenie. Z kolei uważane za powszechnie niewiarygodne źródło, „Historia Augusta”, wspomina że jego ojcem był Got, a matka pochodziła z ludu Alanów. Stwierdzić można jednak, że twierdzenie to jest fałszywe, gdyż Goci w rejonie Dunaju pojawili się dopiero po zakończeniu się kryzysu III wieku. Z pewnością jednak Maksymin pochodził z niskiego stanu i w oczach typowego Rzymianina uważany był za barbarzyńcę (pomimo przyjętego edyktu Karakalli z 212 roku, który przyznawał wszystkim wolno urodzonym obywatelstwo rzymskie). Maksymin był pierwszym z wielu późniejszych przypadków, kiedy to na tronie Rzymu zasiadał człowiek o korzeniach rzymsko-trackich. Wielu w późniejszym czasie (Licyniusz, Galeriusz, Aureolus, Leon I) podobnie jak on zdobędzie władzę dzięki swoim osiągnięciom i pozycji militarnej.
Maksymin dołączył do legionów za panowania Septymiusza Sewera, jednak dopiero za rządów Aleksandra Sewera osiągnął wysoką pozycję w wojsku. Maksymin dowodził IV legionem Italica, stanowionym przez rekrutów z Panonii, którzy byli niezwykle wrogo nastawieni do cesarza Aleksandra Sewera za dokonanie opłat na rzecz Alamanów i jego ucieczki od walki z nimi. Wojsko, w dużej mierze stanowione także przez legio XXII Primigenia, obwołało Maksymina cesarzem, a prawowitego władcę zamordowało wraz z jego matką w Moguntiacum (obecne Mainz). Maksymin obwołany został także przez pretorianów w Rzymie, a następnie zatwierdzony przez Senat, który był niezwykle zniesmaczony faktem, że po purpurę sięga człowiek o chłopskim pochodzeniu. Syn Maksymina i Caecilii Paulini, Gaius Julius Verus Maximus, został mianowany na cezara.
Wygląd
Antyczne źródła, zarówno te niewiarygodne jak „Historia Augusta”, jak i te bardziej sensowne (Herodian) wspominają cesarza rzymskiego Maksymina Traka jako mężczyznę ogromnych rozmiarów jak na tamte warunki. Według „Historia Augusta” mierzyć miał około 250 cm. Co więcej, jego kciuk był podobno tak duży, że jako pierścionek nosił bransoletkę żony. Podobno miał także niezwykle pokaźne czoło, nos i żuchwę.
Te wszystkie wzmianki sugerować mogą – jeżeli to oczywiście prawda – że Maksymin mógł cierpieć na przerost. Niektórzy naukowcy przychylają się do stwierdzenia mówiącego, że cesarz Maksymin mógł mieć chorobę spowodowaną nadmiernym wydzielaniem hormonu wzrostu – tzw. akromegalię.
Niektóre źródła wspominają poza jego wielkim wzrostem inne cechy charakterystyczne: nadmierną brutalność czy siłę. Podobno Maksymin był w stanie własnymi rękoma pociągnąć załadowany wóz; wybić pięścią zęby koniowi, nawet złamać mu nogę kopnięciem lub zgnieść tułów. Jego nadludzka siła spowodowała, że wśród żołnierzy nosił przydomek Herkules lub Antajos.
Według „Historia Augusta” Maksymin miał także wypijać dziennie około siedem galonów wina (ok. 21 litrów) oraz zjadać od 18 do 27 kg mięsa, unikając warzyw. Co interesujące, Maksymin miał się także niezwykle pocić i dziennie mógł zapełnić kroplami potu nawet trzy naczynia.
Maksymin Trak był pierwszym cesarzem, który rozpoczynał karierę jako zwykły żołnierz. Niewykluczone, że wszelkie opowieści o jego wyglądzie i zachowaniu miały na celu oczernienie go. Herodian jasno przekazuje, że Maksymin był barbarzyńcą o niskim pochodzeniu i był niezwykle brutalny w czasie swojej władzy. Miał wywodzić się z gór trackich oraz zaciągnąć się do lokalnych oddziałów pomocniczych armii rzymskiej. Determinacja, umiejętności wojskowe oraz popularność wśród żołnierzy wyniosły go na tron w czasie rywalizacji o tron rzymski.
Herodian przekazuje, że Maksymin miał także uważać za swojego wroga senatorów, którzy z powodu jego niskiego statusu mieli spiskować na jego życie, chcąc odsunąć go od władzy.
Panowanie
Według przekazów nowo obrany cesarz nienawidził nobilów i wyższych sfer, stąd był uczulony na wszelkie plotki odnośnie swojej osoby. Swoje działania polityczne rozpoczął od wyeliminowania stronników zmarłego Aleksandra Sewera. Jak się okazało brutalne decyzje cesarza przyniosły sukces, gdyż wykryto i zapobiegnięto dwóm spiskom na życie nowego władcy. Pierwszy miał miejsce w czasie kampanii za Ren, w którym grupa wojskowych, pod silnym wpływem senatorów, planowała zniszczenie mostu za Maksyminem, który wpadłby w ręce barbarzyńców. Na dłuższą metę planowano także wybór na cesarza Magnusa, który ostatecznie w wyniku wykrycia spisku stracił życie. Drugi spisek zakładał wykorzystanie mezopotamskich łuczników z Osroene, lojalnych zmarłemu władcy. Oddział ten miał obwołać senatora Kwartynusa władcą Rzymu, mimo że ten sam podobno się opierał. Wkrótce został on zamordowany przez oficera, z którym dzielił namiot – Macedo. Zabójca zamiast spodziewanej nagrody otrzymał od cesarza wyrok śmierci za udział w buncie i zdradę swojego przełożonego.
Chcąc zyskać sobie sympatię i poparcie wojska Maksymin podwoił płacę żołnierzy. Decyzja ta wymagała podniesienia podatków, co z kolei prowadziło do uciskania warstw społecznych, zwłaszcza tych najwyższych. Później taka polityka doprowadzić miała do buntu posiadaczy ziemskich w Afryce.
Maksymin w czasie swoich rządów wyróżnił się ponadto zmianą polityki wobec chrześcijan (porównując do panowania Aleksandra). Maksymin postrzegał chrześcijan jako poważne zagrożenie dla państwa i tym samym rozkazał bezlitośnie tępić i prześladować to wyznanie. Wówczas to biskup Rzymu, Pontian i jego następca, Anterus zginęli śmiercią męczeńską.
Działania wojenne
Przechodząc do walk na granicach, należy wspomnieć o pierwszej kampanii Maksymina, przeciwko Alamanom, których cesarz pokonał mimo dużych strat poniesionych na bagnach w Agri Decumates. Po zwycięstwie, Maksymin przyjął tytuł Germanicus Maximus, swojego syna mianował cezarem oraz princeps iuventutis, a żonę ubóstwił. Prawdopodobnie Maksymin uruchomił drugą kampanię głębiej w Germanię, pokonując plemię germańskie nad rzeką Wezera. Zabezpieczywszy granicę germańską, Maksymin udał się do obozu zimowego w Sirmium w Panonii, by zimą 235-236 roku n.e. walczyć z Dakami i Sarmatami.
We wczesnym 238 roku n.e., w prowincji Afryka, doszło do otwartego buntu przeciwko urzędnikom skarbowym, a tym samym oficjalnej władzy cesarskiej. Grupa posiadaczy ziemskich, zniesmaczona przekrętami oraz korupcją na najwyższych stopniach władzy w prowincji, powołała własne wojsko, które zdobyło Thysdrus (obecny El Djem, Tunezja) i zamordowało oficjeli oraz ich ochroniarzy. Ponadto mianowali wiekowego zarządcę prowincji Gordiana I (Marcus Antonius Gordianus Sempronianus) oraz jego syna Gordiana II współwładcami. Senat rzymski obiecał posłuszeństwo nowym cesarzom, nadając im tytuł Augustus. Na wieść o wydarzeniach, Maksymin zebrał armię i wyruszył z Panonii do Rzymu.
W tym czasie sprawy dla familii Gordianów nie układały się dobrze w Afryce. Sąsiadująca z Afryką, prowincja Numidia, zarządzana przez Capellianusa, posiadała jedyny w regionie legion – III Augusta. Capellianus, niezbyt pozytywnie nastawiony do nowych cesarzy (dalekie zaszłości) wyruszył z legionem na Kartaginę, którą z łatwością zdobył. Sam Gordian II zginął w walce, a jego ojciec na wieść o śmierci syna, powiesił się na pasie.
Upadek nowych cesarzy oznaczał dla Senatu zły obrót spraw. Senatorowie, nieustająco działający wbrew Maksyminowi, znaleźli się w niebezpieczeństwie. Nie mogli liczyć na łaskę z jego strony. Postanowiono przeciwstawić się Maksyminowi i mianować dwóch władców Pupienusa oraz Balbinusa. Gdy tłum Rzymu usłyszał wieści o mianowaniu współwładców ze stanu patrycjuszowskiego, sprzeciwił się decyzji Senatu i obrzucił pochód wybrańców kamieniami oraz patykami. Lud rzymski popierał kandydaturę wnuka Gordiana – Gordiana III. Odmienność zdań spowodowała protesty i walki w mieście, które zaowocowały ustępstwem Pupienusa oraz Balbinusa i mianowaniem Gordiana III cezarem.
W tym czasie Maksymin maszerował ze swoimi wojskami na Rzym w celu stłamszenia buntu i spacyfikowaniu Senatu. Nieoczekiwanie, Akwileja zamknęła bramy przed Maksyminem, co zmusiło jego siły do oblężenia miasta w 238 roku n.e. Jak się jednak okazało oblężenie było bardziej nieprzyjazne dla atakujących. Głód oraz choroby trapiły żołnierzy Maksymina do tego stopnia, że legioniści wykazywać się zaczęli niesubordynacją i nielojalnością.
Śmierć
Nieoczekiwanie w kwietniu 238 roku n.e. żołnierze legionu II Parthica w swoim obozie zamordowali Maksymina, jego syna oraz popleczników władcy. Ich głowy odcięto, wbito na pale i zawieziono do Rzymu konno. Tym samym Pupienus i Balbinus zostali bezsprzecznymi władcami Imperium.
Podsumowanie
Ocena postaci Maksymina jest dość trudna. Z jednej strony należy docenić, że udało mu pomimo niskiego urodzenia sięgnąć aż po purpurę. Postać Maksymina, można powiedzieć, była pod wieloma względami wyjątkowa. Łączył on przymioty cesarza Trajana, który był pierwszym władcą spoza Italii, Pertynaksa, który wywodził się z niższych warstw, a także Makrynusa, który został cesarzem nie będąc członkiem Senatu. Na domiar tego jego osoba spotykała się z ogromną krytyką senatorów, którzy to w większości opisywali dzieje historyczne i pozostawili negatywny opis jego osoby. Z drugiej jednak strony Maksymin nic wielkiego nie zdołał dokonać w czasie swoich rządów, a pozostawione opisy brutalności z pewnością mają swoje podstawy.
Panowanie Maksymina Traka uważane jest za początek tzw. „Kryzysu III Wieku”, który odznaczał się słabością wewnętrzną i zewnętrzną państwa, niekiedy znajdującego się na skraju upadku. W latach 235-284 n.e. doszło do kryzysu, na który składały się: inwazja zewnętrzna barbarzyńców i Sasanidów, wewnętrzne walki o władzę oraz upadek ekonomiczny.
