Rozdziały
Masynissa (Massinissa lub Masinissa) urodził się około roku 238 p.n.e. Był pierwszym królem Numidów – w latach 202-148 p.n.e. Jego państwo rozpościerało się na ziemiach dzisiejszej wschodniej Algierii i zachodniej Tunezji. Stolicą tego państwa była Cyrta.
W czasie drugiej wojny punickiej (218-201 p.n.e.) brał udział początkowo jako sojusznik Kartaginy, potem Rzymu.
Druga wojna punicka
Masynissa był synem wodza plemiennego Numidów – Massyliów, Gali (lub Gaïi) i wykształcił się w Kartaginie, gdzie de facto był jeńcem. Wraz z wybuchem wojny między Kartaginą a Rzymem w roku 218 p.n.e. przybył do stolicy Kartaginy, aby wesprzeć Punijczyków. Jako 20-letni mężczyzna walczył u boku ojca z królem Numidów Zachodnich (Masesyliowie) – Syfaksem – który panował na terenach obecnej Algierii i sprzymierzył się z Rzymem. Armia Masynissy i ojca pokonała Syfaksa, a młody Numidyjczyk udał się na czele doświadczonej jazdy numidyjskiej do Hiszpanii. Tam pokonał Rzymian pod Castulo i Ilorcą w 211 roku p.n.e.
Po tym jak młodszy brat Hannibala – Hazdrubal – udał się do Italii, Masynissa objął całkowite dowództwo nad kartagińską jazdą w Hiszpanii. Tam skutecznie prowadził jazdę podjazdową przeciwko rzymskiemu wodzowi Publiuszowi Korneliuszowi Scypionowi w latach 208 i 207 p.n.e., kiedy w tym samym czasie Hazdrubal Giskon i Mago (brat Hannibala) gromadzili wojska. W 206 roku p.n.e. kartagińscy wodzowie wspierani przez jazdę Masynissy starli się w bitwie pod Ilipią ze Scypionem. Rzymski wódz dowiódł swoich talentów dowódczych, pokonał nieprzyjaciela i raz na zawsze zakończył rządy Punijczyków w Hiszpanii.
W tym samym roku zmarł Gala. O jego dziedzictwo rywalizowali Masynissa (wsparty przez żołnierzy ojca) i jego brat Oezalces, który niedługo potem umarł. Tron objął Kapussa – starszy z dwóch synów Oezalcesa, ale został zabity przez przedstawiciela bocznej linii dynastii – Mazetullusa. Ten nie przybrał tytułu królewskiego, tylko rządził jako opiekun drugiego z synów Oezalcesa – Lakumazesa, którego mianował królem. By zabezpieczyć swe nielegalne stanowisko Mazetullus pojął za żonę siostrzenicę Hannibala, niedawną żonę Oezalcesa i odnowił przyjazne stosunki z królem Numidów Zachodnich – Syfaksem.
W 205 roku p.n.e. do Afryki przybył Masynissa z planem przejęcia władzy. Tę sytuację chciał wykorzystać Syfaks, który po wcześniejszych porażkach przeszedł na stronę Kartagińczyków. Wódz Numidów Zachodnich chciał przejąć część ziemi ze wschodu. Masynissa nie potrafiąc się oprzeć połączonym siłom Kartaginy i Syfaksa wycofał się w pasmo gór Bellus i górny bieg rzeki Bagradas, gdzie prowadził walkę partyzancką do 204 p.n.e.
Masynissa dostrzegając, że w wojnie punickiej przewagę zdobyli Rzymianie, zdecydował się zawrzeć sojusz z „synami wilczycy” i obiecał Scypionowi wesprzeć go w inwazji na północną Afrykę. Scypion umocnił zaufanie Masynissy uwalniając jego bratanka z niewoli – Massiwę. Hazdrubal z kolei zawiązał sojusz z Syfaksem, oddając mu swoją córkę jako żonę (wcześniej była ona dana Masynissie). Rzymianie od tego momentu oficjalnie wspierali żądania Masynissy o tron Numidów.
W 203 roku p.n.e. doszło do bitwy nad rzeką Bagradas, gdzie klęskę ponieśli Hazdrubal i Syfaks. Drugi z nich został w niedługim czasie wzięty w niewolę, po tym jak wojska rzymsko-numidyjskie z Gaiusem Laeliusem i Masynissą na czele przybyły do Cyrty. Syfaks następnie został przekazany Scypionowi w niewolę, a jego żona – Sophonisba – została „zwrócona” Masynissie. Scypion jednak obawiając się o jej lojalność, kazał jej wziąć udział w swoim późniejszym pochodzie triumfalnym. Masynissa chcąc by ta uniknęła haniebnego marszu przez ulice Rzymu jako jeniec wojenny, przekazał jej truciznę, którą ta wypiła.
W zwycięskiej bitwie nad rzeką Bagradas, Masynissa dowiódł swojej lojalności wobec Rzymian, co Scypion docenił uznając jego królestwo Massylii – Scypion w obecności wojska ogłosił Massynisę rex socius et amicus populi Romani („sprzymierzony król i przyjaciel ludu rzymskiego”). W 202 roku p.n.e. doszło do bitwy pod Zamą (202 rok p.n.e.), w której to Masynissa dowodził prawym skrzydłem Rzymian złożonym z jazdy. Po pokonaniu nieprzyjacielskiej jazdy, Masynissa uderzył od tyłu na Kartagińczyków zmuszając ich do ucieczki. Starcie to zadecydowało finalnie o losach wojny.
Zwycięstwo Rzymian nad Kartagińczykami przyniosło Masynissie wielki sukces polityczny. Pokonał swojego wroga Syfaksa i zjednoczył Numidyjczyków w jednym państwie. Co więcej, miał silną pozycję nawet wobec Kartaginy, która na mocy traktatu pokojowego z 201 roku p.n.e. nie mogła prowadzić działań wojskowych nawet w przypadku obrony swoich granic, bez zgody Rzymian. To umożliwiło Masynissie później plądrować ziemie Punijczyków.
Król Numidii – reformy
Po wojnie punickiej Masynissa utworzył zjednoczone państwo – Numidia. Kraj ten powstał w dużej mierze także dlatego, że Rzymianie chcieli ograniczać siły Kartagińczyków. Silne państwo u jego granic pozwoliłoby kontrolować Punijczyków i uniemożliwić ich ponowny powrót do potęgi.
Masynissa tworząc państwo Numidię stanął przed trudnym zadaniem – zjednoczenia plemion numidyjskich i przekształcenia ich ze stylu życia z koczowniczego na osiadły1. Starał się przekonać Numidyjczyków do kultywowania ziemi i zakładania gospodarstw rolnych. Masynissa przyjął także kilka rozwiązań sąsiadów, aby unowocześnić państwo:
- zaczęto wybijać wykonane z brązu monety z podobizną króla;
- utworzono stałą armię, składającą się dodatkowo z najemników;
- wprowadzono reformę administracyjną – na czele miast i osad stali odtąd prefekci.
Prowadzona przez Masynissę polityka centralizacji i wzmocnienia władzy królewskiej budziła jednak opór niektórych Numidów. Jednym z tego przejawów był bunt Aftera, który został jednak zdławiony, a on sam zbiegł za granicę.
Upadek Kartaginy
Massynisa korzystając z poparcia Rzymu stopniowo powiększał swoje państwo kosztem Kartaginy. W latach 163 – ok. 148 p.n.e. obejmowało ono ziemię od rzeki Muluchat na wschodzie do Trypolitanii i Cyrenajki na wschodzie.
Ciągłe najazdy Numidyjczyków na tereny kartagińskie (Liwiusz podaje, że napadnięto na 70 miast punickich w zachodnich i południowych terenach Kartaginy) sprowokowały Kartagińczyków do wypowiedzenia wojny Numidii, bez zgody Rzymu. Doprowadziło to do III wojny punickiej w latach 149-146 p.n.e. Ponoć, kiedy Masynissa zobaczył rzymskie wojska u brzegu Afryki Północnej miał wyrazić niezadowolenie. Nie doczekał jednak upadku Kartaginy, gdyż w około 148 roku p.n.e. zmarł. Antyczne źródła podają, że miał żyć 90 lat i mimo poważnego wieku wciąż aktywnie dowodził armią. Tak go wspominał Appian z Aleksandrii:
Pod względem fizycznym był wysokiego wzrostu i silny do późnej starości, toteż aż do śmierci niemal brał udział w bitwach, a konia dosiadał bez pomocy pachołka stajennego. Najlepszym dowodem jego wspaniałej tężyzny był fakt, że spłodził wiele dzieci, a choć umierały, to jednak nigdy nie miał ich mniej niż dziesięć i w wieku dziewięćdziesięciu lat zostawił po sobie czteroletnie dziecko. Tak zatem umarł Masynissa, człowiek o takich siłach fizycznych, doszedłszy do tak sędziwego wieku.
– Appian z Aleksandrii, Historia rzymska, VIII.106, tłum. Ludwik Piotrowicz
Po jego śmierci władza została podzielona między trzech synów:
- Micypsa otrzymał Cyrtę i administrację królewską,
- Gullus miał dowodzić armią,
- Mastanabal miał sprawować jurysdykcje.
Wykonawcą testamentu był Scypion Młodszy. Wkrótce Gullus i Mastanabal zmarli w tajemniczych okolicznościach. Pod wpływem Scypiona Micypsa został zmuszony adoptować syna Mastanabali – Jugurtę. Ten w przyszłości miał zdobyć samodzielne rządy w Numidii i prowadzić walki z Rzymianami, dowodzonymi przez Gajusza Mariusza. To z kolei zakończyło niepodległość Numidii.
