Rozdziały
Macellum (w l.mn. macella) był to targ, centralny ośrodek działalności gospodarczej w antycznym Rzymie.
Po tym jak zebrano w jednym miejscu całe pożywienie potrzebne człowiekowi, zbudowano miejsce, które nazwano Macellum.
– Marek Terencjusz Warron, De lingua Latina
Co do samego pochodzenia słowa, istnieją dwie tezy. Pierwsza zakłada, że wywodzi się z kultury hellenistycznej. Druga natomiast wskazuje na kulturę łacińską.
Po raz pierwszy w kulturze łacińskiej, określenie macellum występuje w komediach Plauta, Rzymianina żyjącego na przełomie wieków III i II p.n.e. Jednakże twórczość ów pisarza, jego wiarygodność, jest natury problematycznej. A to z tego względu, że tłumaczył z języka greckiego komedie, przedstawiając je następnie publiczności w Rzymie. W De Lingua Latina Warron za genezę podaje historię złodzieja o imieniu Romanius Macellus, który miał mieć swoją kryjówkę na placu jednego z przyszłych targów. Wydaje się to jednak mało prawdopodobne.
Z kolei w greckim świecie, Spartanie używali określenia macellum dla miejsca, w którym znajdowały się warzywa i bydło na sprzedaż. Jończycy natomiast, wejście do małych, ufortyfikowanych wiosek nazywali – macella. Warto jest wspomnieć o podobieństwie w procesie jaki miał miejsce na ateńskiej agorze i rzymskim forum w okresie republiki. Agora była miejscem publicznych zebrań, na których dyskutowano o różnych sprawach. Ale była również miejscem gdzie odbywał się handel towarami. Z czasem, wraz z rozwojem miasta, powstała potrzeba rozdzielenia tych dwóch funkcji. Zdecydowano się podzielić plac na część „polityczną” i handlową. Część handlową podzielono na strefy (oddzielnie targ rybny, mięsny itd.). Schemat każdego targu opierał się na kształcie koła z otaczającą go kolumnadą. Wewnątrz na placu, znajdowały się stoiska, sklepy.
Architektura
Cechą charakterystyczną dla macellum było: niskie podium, przeważnie kilku stopniowe z greckim tholos w jego centralnym punkcie; uwypuklony dach podpierany pierścieniem kolumn. Całości nadawano przeważnie owalną strukturę. Wewnątrz macellum, między kolumnami znajdowały się sklepy z wejściem skierowanym do środka lub na zewnątrz; sprzedawcy nazywali się macelliarus (l.mn. macelliarii). Istniały macella z podwójnym pierścieniem kolumn, a nawet z następną kondygnacją.
Znajdujące się niekiedy na zewnątrz, w pobliżu sklepów marmurowe lady, przypuszczalnie służyły rzeźnikom do przechowywania mięsa i utrzymywania jego świeżości.
Tholos, znajdujący się w centralnym punkcie, wypełniany był czasami wodą i rybami, które można było kupić lub służył za oficjalny punkt miar i wag. Czasami rezygnowano z tholos na rzecz fontanny.
Macellum w Rzymie
Na macellum każdy Rzymianin mógł zaopatrzyć się w artykuły żywnościowe, jeżeli było go na to stać. Ale nie tylko. Spektrum towarów było szerokie – począwszy od warzyw (z Forum Holitorium), przez ryby (z Forum Piscarium), bydło (Forum Boarium), a kończąc na artykułach luksusowych (Forum Cupidinis).
Rzym od początku swojego istnienia nie był miastem planowanym. Dlatego też jednoznaczne stwierdzenie dzisiaj tego gdzie dokładnie znajdowały się macella jest trudne.
Pomocne informacje znajdują się w dwóch źródłach historycznych: Ab urbe Condita Tytusa Liwiusza oraz De Lingua Latina Warrona. Pierwszy autor łączy macellum z targiem rybackim (forum Piscatorum). Jako jego położenie wskazuje północno-wschodnią część forum (znanego później jako Forum Romanum), przy bazylice Aemilia.
W roku 179 p.n.e., Marek Fulwiusz, piastujący urząd cenzora „oddał do wykonania (…) bazylikę za nowymi stanowiskami wymiany pieniędzy i plac Rybacki z otaczającymi go sklepami, które odsprzedał w prywatne ręce”. Można tutaj dopatrzeć się analogicznej sytuacji do tej, która miała miejsce na greckiej agorze.
Warron umiejscawia macellum w innym miejscu – pomiędzy Świętą Drogą (Sacra Via) a miejscem gdzie rósł gaj drzew wiśniowych zwanym Corneta. Sprzedawano tam towary luksusowe. Pisze również o „starym macellum„, na którym sprzedawano bydło oraz warzywa; nie wspomina o rybach jak Liwiusz. Informacje zawarte w powyższych źródłach są wyjątkowe bo są jedynymi, tak szczegółowymi. Przez okres trwania pryncypatu i dominatu, macellum występuje w rzymskim piśmiennictwie bardzo rzadko i zazwyczaj są to jedynie zdawkowe relacje. Jako przykład można przywołać jeszcze jedno macellum – Macellum Liwii (Macellum Liviae), które wg Appiana miało się znajdować w pobliżu Porta Esquilana. Nie wiemy kto był fundatorem, jaki dokładnie obszar zajmowało i jakie towary można było tam zakupić.
Macella powstawały również w innych miastach pod rzymską jurysdykcją, np. w Pompejach. Do współczesnych czasów zdołały zachować się ich znaczne fragmenty, np. w Leptis Magna.
Co więc stało się z rzymskim macella? Może spłonęły w wielkim pożarze miasta w 64 roku, może nie były już potrzebne, straciły swoją wartość handlową i celowo je rozebrano (znajdowały się mniej więcej na terenie późniejszego Forum Romanum)? Jeszcze za czasów Hadriana, powstawały w niektórych miastach prowincji; w Rzymie w tym czasie było Macellum Magnum. To mogłoby pozwalać przypuszczać, że stały się również wyznacznikiem statusu danej społeczności, stopniem jej zromanizowania. Odpowiedzi na pytanie co się z nimi stało, można doszukiwać się w słowach Appiana, wg którego Juliusz Cezar:
Wzniósł też świątynię ku czci Wenery Rodzicielki, (…), i otoczył świątynię okręgiem [forum Iulium], który przeznaczył na miejsce zebrań dla Rzymian, nie dla celów handlowych, ale dla omawiania spraw publicznych.
– Appian, Wojny domowe, II.102
Macellum Magnum
Znajdowało się na wzgórzu Celius. Wybudowane z rozkazu Nerona w 59 roku n.e. Dzięki zachowanym monetom z tamtego okresu, wiemy jak wyglądał główny budynek na placu.
Sam budynek nie przetrwał do naszych czasów w swojej pierwotnej formie, ale jego elementy już tak. Zachowały się fundamenty, wykonane z trawertynu, część zewnętrznej ściany oraz osiem pilastrów z zewnętrznej kolumnady. Papież Symplicjusz odbudował i przekształcił budynek w Bazylikę św. Szczepana. Następnie przez okres trwania pontyfikatów Teodora I oraz Mikołaja V wprowadzono różne zmiany, starając się zachować jego oryginalny kształt.
Owalna, dwukondygnacyjna konstrukcja z kolumnadą, składającą się z dwudziestu dwóch kolumn, podpierającą uwypuklony dach. Otoczona następnie koncentryczną, zewnętrzną kolumnadą z 36 kolumn, również dwu kondygnacyjna.
Pozostałości dawnych sklepów, z czasów Cesarstwa Rzymskiego były widoczne prawdopodobnie aż do XVI wieku.
