Zdziesiątkowanie (lub decymacja od słowa decimatio) było jedną z najsłynniejszych i najbardziej surowych kar, jakie stosowano wobec tchórzliwej bądź zbuntowanej grupy żołnierzy w armii rzymskiej.
Oddział skazany na zdziesiątkowanie (np. kohorta) był dzielony na grupy żołnierzy po dziesięciu. Każdy losował losy (tzw. sortition) i ten któremu się nie powiodło (miał najkrótszą słomę) zostawał zabity przez swoich dziewięciu towarzyszy poprzez ukamienowanie, bądź ubicie pałkami (tzw. fustuarium). Ci którzy przeżyli otrzymywali jęczmień zamiast pszenicy i karani byli dodatkowo kwaterowaniem poza umocnionym obozem do czasu, aż zmazali swoje przewiny w walce.
Co jest jednak istotne, kara ta nie była jedynie wykonywana na szeregowych legionistach – uwzględniała także centurionów i chorążych. Ze względu na poważne osłabienie stanu osobowego w praktyce dziesiątkowanie nie było nadużywane na przestrzeni dziejów.
Najwcześniej odnotowana decymacja miała miejsce w 471 roku p.n.e. Wówczas to rzymskie wojska zostały ukarane za dezercję w trakcie walk z Wolskami. Wspomina o tym Tytus Liwiusz w swoim dziele Ab urbe condita (II.59).
Zdziesiątkowanie zastosował także Marek Licyniusz Krassus w 71 roku p.n.e. w trakcie powstania Spartakusa. W ich wyniku zginęło około 50 osób po poddaniu decymacji kohortę. Juliusz Cezar wykorzystał groźbę decymacji swojego IX legionu – w trakcie wojny z Pompejuszem – aby uspokoić buntownicze nastroje.
Opis decymacji pozostawił nam m.in. Plutarch. W trakcie wojny z Partami w roku 36 p.n.e. zastosował ją Antoniusz.
Tutaj tymczasem Medowie dokonali wypadu na nasyp i obrońcom jego napędzili strachu. Zdenerwowany tym Antoniusz zastosował wobec tchórzących karę dziesiątkowania: podzielił ich na dziesiątki i z każdej jednego, wyznaczonego losem, stracił. A pozostałym kazał wydać przydział jęczmienia zamiast pszenicy.
– Plutarch z Cheronei, Antoniusz, 39
W roku 39 p.n.e. Domicjusz Kalwinus – jako prokonsul Hiszpanii – prowadził działania wojenne przeciwko plemionom iberyjskim. W jednej z bitew zginął wysoki rangą oficer, co jak się okazało wynikało z tchórzostwa podległych mu centurii. Kalwinus podjął decyzję o decymacji dwóch centurii, w wyniku której poległ najważniejszy centurion w oddziale primus pilus Vibilius.
Decymacja stosowana była także w okresie cesarstwa. Wykorzystał ją m.in. Oktawian August w roku 17 p.n.e. czy Galba w trakcie dojścia do władzy. Cesarz Makrynus (panował w latach 217-218 n.e.) wprowadził „lżejszą” formę decymacji – centesimatio, czyli zabicie co setnego żołnierza.
