Imperium Rzymskie u szczytu swojej potęgi znajdowało się w 117 roku n.e., za panowania cesarza Trajana, kiedy to obejmowało obszar liczący 6,5 mln km kw.1. W tym czasie państwo rzymskie rozciągało się od Brytanii po Egipt, obejmując tereny, na których obecnie znajduje się ponad 30 państw.
Państwo rzymskie istniało na mapach historii ponad tysiąc lat. Przez cały ten czas Rzymianie rozpowszechniali swoją kulturę, pozostawiając w licznych miejscach Europy, Północnej Afryki oraz Bliskiego Wschodu wiele zabytków oraz pozostałości swojego dorobku. Jest niezliczona ilość miejsc, które powinniśmy zobaczyć, jeśli jesteśmy naprawdę zafascynowani kulturą rzymską. W tym artykule jednak postaram się przedstawić miejsca, które w moim odczuciu są naprawdę warte podróży i zobaczenia za życia.
I. Rzym, Włochy
Z pewnością nikt nie będzie zaskoczony, że pierwsze miejsce padło na stolicę niegdyś najpotężniejszego państwa na świecie. Od 753 roku p.n.e. do 286 roku n.e.2 „Wieczne Miasto” pełniło funkcję najważniejszego ośrodka politycznego, społecznego i religijnego państwa rzymskiego. Lata dominacji Imperium i wyzyskiwania podbitych krain oraz ich mieszkańców, pozwoliły władzy centralnej na budowanie niesamowitych konstrukcji, które podziwiać możemy aż po dziś dzień. Chcąc udać się do Rzymu i zwiedzić większość antycznych zabytków trzeba z pewnością zarezerwować sobie minimalnie kilkudniową wycieczkę. Z pewnością naszej uwadze nie może umknąć potężny Amfiteatr Flawiuszów. Budowla powstała z inicjatywy cesarza Wespazjana, który doszedł do władzy przez pucz wojskowy. Obejmując rządy jako Rzymianin spoza dynastii julijsko-klaudyjskiej chciał w ten sposób zaskarbić sobie względy ludu rzymskiego, niezbędne do konsolidacji zdobytej władzy. Na arenie Koloseum miały miejsce walki gladiatorów, inscenizowane bitwy morskie, polowania na zwierzynę, walki z dzikimi bestiami, egzekucje. Pomysłowość Rzymian do zabawiania najniższych warstw społecznych nie miała granic. Na widowni zasiadać mogło od 45 do 50 tysięcy osób, z czego kilka tysięcy mogło jeszcze stać3. Koloseum dowodzi geniuszu inżynieryjnemu Rzymian, którzy tak imponującą budowlę zbudowali niemal 2000 lat temu. Uwadze pasjonata świata antycznych Rzymian nie mogą umknąć pozostałości Forum Romanum. Rzymskie forum było niegdyś centrum życia politycznego, gospodarczego, religijnego i społecznego Rzymu. Wielki kompleks budowlany, na którym znajdowały się niegdyś świątynie, bazyliki, łuki, kuria – miejsce spotkań senatu; obecnie jest miejscem, gdzie w dużej mierze dostrzec można jedynie ruiny. Świadomość jednak, że człowiek przebywa w tym niezwykle ważnym miejscu końca republiki4 jest bezcenna. Kolejną konstrukcją, która koniecznie musi zostać „odhaczona” podczas zwiedzania jest Panteon, świątynia powstała w ku czci siedmiu najważniejszych bóstw rzymskich, zwieńczona wielką kopułą. Kopuła budowli posiada na szczycie centralny otwór, zwanym „okiem” (oculus) o średnicy 9 metrów, przez który niegdyś wydobywał się dym palonych zwierząt ofiarnych, i który oświetlał wnętrze. Panteon jest jednym z najlepiej zachowanych budynków z czasów starożytnego Rzymu. Oczywiście wymieniać poszczególne zabytki można byłoby godzinami: najstarsza zachowana droga rzymska wraz z przydrożnymi katakumbami – Via Appia Antica; najstarsze „centrum handlowe” – targ Trajana; termy Karakalli, Dioklecjana; Palantyn i kompleks pałacowy; kolumna Trajana na Forum tego cesarza; czy wreszcie starożytny port Rzymu – Ostia Antica, znajdujący się około 25 km od centrum Rzymu. Wszystko jest warte odwiedzenia.
II. Stabie, Herkulanum, Pompeje, Włochy
W roku 79 n.e. doszło do wielkiego kataklizmu – wybuchu Wezuwiusza – który wymazał z antycznej mapy świata niegdyś prosperujące miasta rzymskie: Stabie, Herkulanum i Pompeje. Wydarzenie to było na tyle przerażające dla ówczesnych, że uważano iż panujący cesarz Tytus stracił przychylność bogów. Wspomniane ośrodki zniknęły, „ginąc” pod ponad sześcio-metrową warstwą popiołów, która zakonserwowała do naszych czasów świetnie zachowane zabytki i przedmioty. Wykopaliska prowadzone od XVIII wieku pozwoliły naukowcom poznać świat Rzymian na niespotykaną wcześniej skalę. Mnogość artefaktów, inskrypcji, a nawet odlane kształty ciał dają dzisiaj potomnym szansę cofnięcia się o niemal dwa tysiące lat w przeszłość. W tym też celu warto wybrać się do Kampanii i poświęcić kilka dobrych dni na odwiedzenie wszystkich tych miejsc. Z pewnością nie ma lepszego miejsca, aby zagłębić się w takim dużym stopniu w świat Rzymian.
III. Pula, Chorwacja
Chorwacja jest państwem, w którym można napotkać wiele dobrze zachowanych zabytków świata antycznych Rzymian. Dowodem na to jest miasto Pula, znajdujące się na półwyspie Istria. Ten liczący ponad 50 tysięcy mieszkańców ośrodek miejski, posiadał już w I wieku p.n.e. niemal 30 tysięczną populację. Rzymianie swoje wpływy na tych ziemiach posiadali od początku II wieku p.n.e. Obecnie podziwiane zabytki powstawać zaczęły jednak dopiero w czasach cesarstwa. Znakiem rozpoznawczym Puli jest wielki amfiteatr, który powstał w 2 roku p.n.e. Jest on jedną z najlepiej zachowanych budowli tego typu, która mogła pomieścić około 23 tysiące widzów. Na jego arenie miały miejsce walki gladiatorów oraz naumachie. Do zobaczenia jest także świątynia Augusta i Romy, forum, świetnie zachowany łuk Sergiusza czy lokalny teatr rzymski. Będąc na półwyspie Istrii można udać się także do miasta Poreč lub też na Wyspy Briońskie, gdzie także można zgłębić kulturę rzymską. Warto więc, wybrać się na dłuższą podróż po Istrii śladami Rzymian.
IV. Dżarasz, Jordania
Znajdujące się blisko granicy z Izraelem miasto Dżarasz to prawdziwa perełka na byłej mapie Imperium Rzymskiego. Założone w IV wieku p.n.e., swoje „prosperity” przeżywało za rządów cesarza Trajana. Ilość zabytków rozrzuconych na dużym obszarze powoduje, że turysta chcący zobaczyć wszystkie monumenty będzie potrzebował minimum dnia na zwiedzanie. Niekiedy Dżarasz określa się terminem „Pompeje Bliskiego Wschodu”. Wśród zabytków wyróżnić można dwa teatry rzymskie (północny i południowy), kompleks łaźni rzymskich, pięknie zdobioną antyczną fontannę, forum, łuk Hadriana czy też świątynie Artemidy i Zeusa. Podróż po mieście można połączyć z odwiedzinami następnego miejsca.
V. Cezarea, Izrael
Początki wpływów Rzymian na tym obszarze sięgają połowy I wieku p.n.e. Sam ośrodek swoją nazwę zawdzięcza Herodowi Wielkiemu, władcy Judei, który nadał ją na cześć cesarza Oktawiana Augusta. Udając się na zwiedzanie powinniśmy udać się do tzw. Cezarei Nadmorskiej (Caesarea Maritima), gdzie będziemy mogli oglądać szereg starożytnych ruin, znajdujących się w Parku Narodowym Cezarei. Był to niegdysiejszy ważny port rzymski. W połowie I wieku n.e., miasto było największym miastem Judei, liczącym niemal 125 tysięcy mieszkańców, w którym rezydowali namiestnicy prowincji m.in. Ponjusz Piłat. Na miejscu zobaczyć możemy odrestaurowany duży teatr rzymski, w którym lokalne władze organizują różne koncerty; pozostałości murów miejskich czy też największy hipodrom rzymski, w którym odbywały się wyścigi konne oraz rydwanów. Turyści, pasjonujący się nurkowaniem, mają także szansę zwiedzić tzw. Podwodny Park Archeologiczny, gdzie podziwiać można podtopione przez Morze Śródziemne nabrzeżne ruiny. Zarówno Jordania jak i Izrael mogą zostać lepiej poznane w zorganizowaniach kilkudniowych wycieczkach.
VI. Al-Dżamm, Tunezja
Następnym miejscem, do którego powinniśmy się wybrać jest tunezyjskie miasto Al-Dżamm. Znajdujący się we wschodniej części państwa ośrodek wyróżnia się pięknym amfiteatrem. Jest on – wraz z Koloseum i amfiteatrem w Puli – najlepiej zachowaną tego typu rzymską budowlą. Konstrukcja ta powstała na początku III wieku n.e., zapewne na zlecenie cesarza Gordiana I. Amfiteatr jest najmniejszą budowlą spośród swoich odpowiedników w Rzymie i Puli. Inne zabytki do zobaczenia to wille rzymskie czy pozostałości mniejszego amfiteatru. Będąc już w Tunezji warto wybrać się także w 200 km podróż do niegdysiejszej stolicy Kartaginy (obecny Tunis), aby także tam obejrzeć wiele zabytków – nie tylko rzymskich. Całe zwiedzanie można połączyć w czasie jednego wyjazdu do Tunezji.
VII. Conimbriga, Portugalia
Udajemy się na Półwysep Iberyjski, gdzie odwiedzamy jeden z największych rzymskich ośrodków w Portugalii – Conimbriga. Miasto znalazło się w sferze wpływów Rzymian w połowie I wieku p.n.e. Stopniowa romanizacja ośrodka spowodowała, że wcześniejsze konstrukcje zaczęły być zastępowane budowlami typowo rzymskimi. W tym „parku archeologicznym” zobaczyć możemy m.in. typowe dla rzymskich miast ruiny forum, bazyliki, sklepów, akweduktu czy term rzymskich. Duży napływ osadników z Italii spowodował, że do naszych czasów zachowały się liczne ruiny insuli. Za panowania Wespazjana Conímbriga otrzymała status municypium, dzięki czemu mogła się cieszyć częściową autonomią. Pod koniec I wieku n.e. miasto liczyło około 10 tysięcy mieszkańców. Niegdyś to prosperujące miejsce otoczone było liczącym około 1, 5 km kamiennym murem. Ośrodek wyróżnia się zwłaszcza bogatymi willami arystokracji rzymskiej, które posiadają piękne mozaiki, ukazujące geometryczne kształty. W samej Portugalii można znaleźć wiele zabytków rzymskich i pozostałości ich kultury – w związku z tym zachęca się do zwiedzania.
VIII. Merida, Hiszpania
Merida, a właściwie Emerita Augusta, była niegdyś jednym z najważniejszych miast rzymskich. Znajdowała się w niezwykle strategicznym miejscu i stanowiła jeden z końców „Srebrnej drogi”, której drugim końcem były kopalnie złota. Tak korzystne ułożenie gwarantowało miastu stały przypływ bogactwa i korzystny rozwój. To wszystko spowodowało, że Merida została stolicą rzymskiej prowincji Luzytania. Miasto posiada niezwykłą wartość edukacyjną, gdyż to właśnie w nim zachowało się najwięcej rzymskich zabytków z całej Hiszpanii. W mieście zobaczyć możemy świątynię Diany; dwa wciąż aktywne zbiorniki wodne; amfiteatr, który kiedyś mógł pomieścić około 16 tysięcy widzów; piękny teatr powstały z inicjatywy Agrypy; pozostałości akweduktu; forum; najlepiej zachowany cyrk rzymski; liczne wille czy wciąż wykorzystywany kamienny most Puente Romano. Lista zabytków Meridy praktycznie się nie kończy, zwłaszcza jeśli weźmiemy pod uwagę monumenty arabskie i chrześcijańskie. Dowodzi to, jak ciekawym miejscem jest zlokalizowana w środkowej części Półwyspu Iberyjskiego Emerita Augusta.
IX. Arles, Francja
Arles – miasto znajdujące się nad samym Morzem Śródziemnym – było jednym z największych miast nadbrzeżnych Galii Narbońskiej. W posiadaniu rzymskim znalazło się w 123 roku p.n.e., a w 104 wybudowano specjalny kanał żeglowny, który łączył je z morzem. Na znaczeniu Arles zyskało zwłaszcza po wojnie domowej Cezara z Pompejuszem (połowa I wieku p.n.e.), kiedy to wsparło ono w konflikcie Cezara. Ten w dowód wdzięczności przyznał miastu liczne dobra z obrabowanej Messalii6. Arles weszło w długi okres rozwoju. Za cesarstwa w mieście powstawały liczne budowle użyteczności publicznej. Po dziś dzień możemy podziwiać dobrze zachowany amfiteatr, łuk triumfalny, teatr, cyrk czy mury miejskie. Z czasem miasto uzyskało rangę ważnego portu Imperium. Pod miastem z kolei wybrać się możemy do Fontvieille, gdzie zobaczyć możemy największy „kompleks mocy mechanicznej” świata starożytnego – akwedukt, który dostarczał wodę, którą napędzany był następnie wielki młyn rzymski. W celu zobaczenia tych zabytków i zwiedzenia południa Francji warto wybrać się na dłuższą wycieczkę.
X. Anglia
Brytania podbita została przez Rzymian w 43 roku n.e. i wówczas stała się rzymską prowincją. Wcześniej nieznana i tajemnicza wyspa budziła strach wśród Rzymian. Jednak stopniowa romanizacja i podbijanie kolejnych ziem pozwoliły Rzymianom zaadaptować się w nowym, chłodniejszym klimacie. Rzymianie przez niemal 400 lat swojej obecności w Brytanii budowali wielkie wspaniałe konstrukcje użyteczności publicznej. Anglia to kraj, w którym praktycznie na każdym kroku można zobaczyć ruiny rzymskie lub dokonać niezwykłego odkrycia5. Jednym z piękniejszych miejsc są wspaniałe termy w Bath, w których obecnie znajduje się Muzeum Term Rzymskich. Zwiedzenie tego miejsca pozwoli uświadomić sobie, jak rozwiniętą cywilizację stworzyli Rzymianie oraz jak trwałe były ich budowle. Brytania to przede wszystkim liczne budowle powstałe w celach obronnych: obozy wojskowe (m.in. Vindolanda, Concangis, Cilurnum, Carrawbugh, Bremenium i wiele innych), mury obronne (Hadriana, Antoninusa), mosty; ponadto liczne wille czy zachowane drogi. W Cheshire (zachodnia Anglia) mieści się największy odnaleziony amfiteatr w Brytanii. Wszystko to powoduje, że Wyspa nie może pozostać niezauważona przez pasjonata historii rzymskiej. Bardzo dobrze przygotowaną listę rzymskich zabytków możemy zobaczyć tutaj. Warto wybrać się do Anglii, żeby zwiedzić najważniejsze zabytki rzymskie w tym rejonie Europy.
