Rozdziały
| Imiona | Gaius Flavius Valerius Constantinus |
|---|---|
| Panował jako | Imperator Caesar Flavius Constantinus Pius Felix Invictus Augustus |
| Czas panowania | 25 lipca 306 – 22 maja 337 n.e. |
| Urodzony | 27 lutego 280 n.e. |
| Zmarły | 22 maja 337 n.e. |
Konstantyn I Wielki urodził się 27 lutego około 280 roku n.e. w rzymskiej prowincji Moesia Superior w mieście Naissus, dzisiejszej serbskiej Niszu.
Wielki reformator, a jednocześnie cesarz, który przyjął chrzest. Był synem cesarza Konstancjusza I Chlorusa, współrządcy Maksymiana w zachodniej części imperium oraz Heleny. Nazywany był przez ówczesnych: Konstantyn I (wśród zachodnich chrześcijan), Konstantyn Wielki albo Konstantyn Święty (wśród wschodnich-ortodoksyjnych chrześcijan).
Młodość
Jako dobrze urodzone dziecko o ogromnych perspektywach otrzymał staranne i szerokie wykształcenie. Zdobył umiejętność doskonałego wysławiania się w grece i łacinie oraz był bardzo dobrze zaznajomiony z filozofią. Służył w sądzie Dioklecjana w Nikomedii. W 306 roku n.e. młody Konstantyn opuścił dwór Galeriusza w Nikodemii w celu dołączenia do ojca, który planował kampanię przeciw Piktom w dzisiejszej Szkocji. Spotkał się z nim w Gesoriacum w północnej Galii.
Nieoczekiwana śmierć ojca Konstantyna w 25 czerwca 306 roku w Eburakum wywołała niepokoje w armii w Brytanii. Żołnierze ukochanego wodza i dowódcy okazali lojalność jego synowi obwołując go następcą i augustem zachodniej części imperium. Wydarzenie to było zaprzeczeniem ustabilizowanej i potwierdzonej w 305 roku n.e. tetrarchii, bowiem następcę czyli cezara powoływać mógł jedynie august, którym był Konstancjusz. Konstantyn zdając sobie sprawę z nie do końca legalnej władzy wystosował prośbę do augusta na wschodzie, Galeriusza o uznanie go jako następcy ojca. Galeriusz zagwarantował mu jednak jedynie tytuł cezara zachodu, a augustem obwołał Sewera II.
Jako nowy pan Galii i Brytanii opuścił wyspę i przeprawił się na kontynent, aby stawić w 306 roku n.e. czoła wojskom Franków, którzy chcieli wykorzystać niepewną sytuację wewnętrzną cesarstwa. Ich oddziały zostały jednak szybko rozgromione i wypchnięte za Ren, a królowie Franków: Askaris i Merogaises pojmani, co udowodniło nieprzeciętne umiejętności wojskowe Konstantyna. Młody wódz, w celu poskromienia barbarzyńców, poprowadził tego samego roku kolejną kampanię, tym razem przeciwko Brukterom, na dzisiejszym niemiecko-holenderskim pograniczu. Błyskawiczna oraz dobrze poprowadzona akcja pozwoliła mu odnieść kolejne niezwykłe zwycięstwo. Wszelkie walki w tym regionie toczył się do początku 307 roku n.e., bowiem wtedy właśnie Konstantyn został odwołany znad Renu i musiał opowiedzieć się po jednej ze stron w konflikcie wewnętrznym.
Konstantyn ze wszelkich miar starał się pozostawać neutralny i nie opowiadać się po żadnej ze stron. Wiosną 307 roku n.e. odwiedził go były august zachodniej części państwa, Maksymian, ojciec samozwańczego cezara w Rzymie, Maksencjusza. W jego imieniu wystosował on ofertę sojuszu przeciwko Sewerowi i Galeriuszowi. Na jej mocy Konstantyn poślubił córkę Maksymina, Faustę i otrzymał tytuł augusta. Jednak nowo otrzymana ranga przestała obowiązywać już od 308 roku n.e., kiedy to w Karnuntum nad Dunajem doszło do konferencji Dioklecjana, Maksymina oraz Galeriusza. Tam też Maksymin został zmuszony do abdykacji i zobowiązał się nie starać po raz kolejny zdobyć władzę.
W 309 roku n.e. Konstantyn ruszył na wyprawę za Ren przeciwko Frankom, jednak niespodziewana, kolejna uzurpacja Maksymina w mieście Arelate, na południu Galii zmusiła go do reakcji. Na czele wojska wyruszył na południe do Masylii (Massilia) gdzie udało mu się zdobyć miasto i pojmać Maksymina. Ten, żądny władzy, zaplanował morderstwo Konstantyna, które jednak udało się za wczasu uniknąć. Maksymin, jako prowokator został zabity.
Zaraz po wydarzeniach w południowej Galii wyruszył na północ, w celu zlikwidowania zagrożenia ze strony Germanów, które jak się jednak okazało było fałszywe. Zamiast tego udał się do świątyni dawnego bóstwa celtyckiego. Tam też w 310 roku n.e. wedle przekazów miał mu się ukazać sam bóg.
Wojna domowa
Słabość polityczna oraz wrogość ludu rzymskiego do Maksencjusza w Rzymie zachęciły Konstantyna do zawarcia sojuszu z Licyniuszem, cesarzem terenów północnej Afryki oraz zlikwidowania niewygodnego rywala. Wiosną 312 roku n.e. przekroczył on na czele swojej armii Alpy i przeprowadził ofensywę na Italię. Szybko zajął północne tereny Półwyspu Apenińskiego i pokonał wojska Maksencjusza w bitwach pod Turynem i Weroną. Po tych zwycięstwach skierował się na Rzym, gdzie ostatecznie w pobliżu murów stolicy pokonał rywala w bitwie przy Moście Mulwijskim 28 października 312 roku n.e. Legenda głosi, iż przed bitwą Konstantyn miał sen, w którym objawił się mu płonący krzyż i napis „pod tym znakiem zwyciężysz” (In hoc signo vinces). Rano zaś przed bitwą miał widzenie, w którym to ujrzał znak, jaki powinien wymalować na tarczach swoich żołnierzy. Sama bitwa jednak zaważyła w decydującym stopniu o kształcie całego państwa.
Następnego dnia po bitwie Konstantyn uroczyście wjechał do stolicy, witany entuzjastycznie przez ludność i Senat. Od senatu otrzymał tytuł Maximus Augustus („Największy August”), dzięki któremu stał się formalnie głową państwa. W mieście przebywał zaledwie trzy miesiące, w trakcie których jednak przeprowadził wiele reform i wprowadził wiele nowych praw. Rozwiązał na przykład kohorty pretorianów, oddział będący przez blisko 300 lat wielokrotnie motywem decydującym o losie władców imperium. Ponadto opublikował edykt piętnujący panoszących się w państwie donosicieli, którzy źle wpływali na stosunki wewnątrz państwa.
W lutym 313 roku n.e. w Mediolanie doszło do spotkania Konstantyna i Licyniusza, którzy pragnęli uzgodnić dalszą politykę oraz zawrzeć sojusz. Uzgodniono, że po pokonaniu pozostałego jeszcze władcy na wschodzie, Maksyminusa Daji obaj podzielą się państwem na pół: to co jest na zachód od Italii miało przypaść Konstantynowi, a co na wschód Licyniuszowi, Italia z kolei miała być pod ich wspólnym władztwem. W międzyczasie Licyniusz poślubił przyrodnią siostrę Konstantyna, Konstancję, która była jego narzeczoną już od trzech lat. Wydarzeniem jednak najważniejszym było ogłoszenie w czerwcu na zjeździe edyktu mediolańskiego dającego swobodę wyznania chrześcijanom i innym wszelkim kultom. Rok ten zamyka erę prześladowań chrześcijaństwa przez państwo, które trwały z przerwami przez prawie 250 lat oraz otwiera okres, jak mówiono „błogosławionego pokoju religijnego”. Jak się jednak okazało dokument ten przyczynił się do wybuchu gwałtownych konfliktów między chrześcijanami, a poganami, głównie na tle materialnym. Na ziemię runęło mnóstwo pomników i rzeźb, zrujnowano wiele świątyń. Narodził się fanatyzm religijny. Paradoksalnie wzniosła zapowiedź tolerancji przyniosła dalszy okres prześladowań tym razem jednak z rąk chrześcijan. Z pewnością, reasumując, wydarzenie to było krokiem do ustanowienia w państwie rzymskim wiary chrześcijańskiej jako oficjalnego wyznania.
Zaraz po spotkaniu z Licyniuszem Konstantyn udał się do Trewiru w Galii gdzie prowadził działalność ustawodawczą, odpierał ataki Franków oraz zajmować się gwałtownymi sporami w Kościele chrześcijańskim w Afryce.
Od kiedy władza w państwie spoczywała już w rękach tylko Konstantyna i Licyniusza, tzn. od pokonania Maksyminusa II Daji w 313 roku n.e., sytuacja między dwoma władcami zaczęła się pogarszać.
Niepohamowana podejrzliwość obu władców doprowadziła w końcu do wojny domowej, której czas nie jest dokładnie określony, bowiem mógł to być zarówno 314 jak i 316 rok n.e. Do wielkiej batalii doszło 8 października w Panonii, w dzisiejszej Jugosławii. Była to bitwa pod Cybale (Cibalae), w której to przewagę uzyskał Konstantyn zmuszając Licyniusza do wycofania się. Do walki stanęli po raz kolejny w Tracji, gdzie i tym razem górą był Konstantyn.
Ostatecznie doszło do zawarcia pokoju, na mocy którego w rękach Konstantyna znaleźć się miały wszystkie prowincje iliryjskie (tzn. bałkańskie), z wyjątkiem Tracji i Mezji. W 315 roku n.e. Konstantyn obchodził dziesięciolecie swych rządów w Rzymie, na cześć których wzniesiono Łuk Konstantyna Wielkiego oraz piastował wspólnie z Licyniuszem konsulat.
We wrześniu opuścił miasto i udał się do Mediolanu, a potem Trewiru. Tam przebywał aż do jesieni 316 roku n.e. W Arelate jego żona, Fausta dała mu syna, Konstantyna II (Młodszego). Później cesarz wyruszył do prowincji bałkańskich i stanął w Serdyce, gdzie doszło do kolejnych walk z Licyniuszem. W ich wyniku Konstantyn uzyskał nabytki w zachodniej Tracji. W Serdyce właśnie 1 marca 317 roku n.e. cesarz ustanowił nowy system współrządców. Do godności cezarów wyniesieni zostali obaj jego synowie: Kryspus (kilkunastoletni) i Konstantyn II (kilkunastomiesięczny) oraz syn Licyniusza: Licynian (kilkuletni). Na bałkanach Konstantyn przebywał aż do 324 roku n.e., a czas jaki tam spędził poświęcił głównie na działalność administracyjną oraz ustawodawczą. W tym czasie powstało blisko 150 aktów prawnych dotyczących wymiaru sprawiedliwości, prawa majątkowego, cywilnego, karnego oraz postępowania administracyjnego.
Samodzielne panowanie
Kłopoty Licyniusza z chrześcijanami w jego części władztwa oraz gorliwa prochrześcijańskość Konstantyna doprowadziły w większym stopniu do kolejnej wojny domowej wiosną 324 roku n.e. Do jednej z najkrwawszych potyczek doszło 3 lipca w bitwie pod Adrianopolem. Pokonany Licyniusz wycofał się do Bizancjum, by potem uciec na wybrzeże azjatyckie. Tam też stoczono kolejną i ostateczną batalię, bitwę pod Chryzopolis, która przesądziła o zdobyciu pełni władzy w imperium przez Konstantyna.
Po pokonaniu ostatniego rywala Konstantyn rozkazał odbudować zniszczone Bizancjum, a miasto przemianował na Nowy Rzym (Nova Roma). W mieście wprowadzono Senat oraz wszystkich urzędników cywilnych na wzór Rzymu. Nowe Bizancjum było czterokrotnie większe, ponadto bardziej ozdobione i piękniejsze. W celu zwiększenia populacji miasta Konstantyn wprowadził wiele ulg dla mieszkańców, a terytorium miasta zwolnił z ciężarów i danin. Po śmierci miasto nazwano Konstantynopolem.
Warto dodać na boku, że chwalony przez źródła chrześcijańskie (ochrzczony) cesarz Konstantyn Wielki w roku 326 n.e. rozkazał zabić własną żonę – Faustę. Przyczyna jej śmierci jest różnie interpretowana; albo jako skutek rywalizacji najstarszego syna (Kryspus) o władzę, którego Fausta popierała, albo jako następstwo cudzołóstwa żony cesarza, prawdopodobnie z wspomnianym Kryspusem. Fausta została uduszona w przegrzanej łaźni.
Cesarz nakazał damnatio memoriae swojej żony, dlatego nie dysponujemy źródłami z tamtych czasów opisujących jej los. Co ciekawe, jej synowie kiedy objęli już rządy po śmierci Konstantyna, nie unieważnili tego zarządzenia.
Śmierć
Ostatnie lata życia władcy nie należały do najspokojniejszych. Najwięcej problemów sprawiały mu tereny wschodnie gdzie dochodziło do konfliktów wewnętrznych: rozruchy głodowe w Syrii, samozwaniec na Cyprze i zewnętrzne: naprężone stosunki z Persami. Konstantyn z całych sił jednak przeciwdziałał problemom i dążył do wzmocnienia państwa.
Niespodziewanie cesarz poczuł się źle. Przeniósł się do miejscowości kąpieliskowej w pobliżu Konstantynopola, potem do Bitynii i ostatecznie na przedmieścia Nikomedii. Tam tuż przed śmiercią przyjął z rąk tamtejszego biskupa, Euzebiusza chrzest. Zmarł dnia 22 maja 337 roku n.e.
Podsumowanie
Konstantyn I otrzymał przydomek „Wielki” od chrześcijańskich historyków, długo po swojej śmierci, za zasługi na rzecz wyznania Chrystusa. Przydomek ten można jednak przyznać mu także za zwycięstwa w walkach z Frankami i Alamnami w 306-308, Frankami w 313-314, Gotami w 332 oraz Sarmatami w 332 roku n.e. Co więcej, Konstantynowi udało się odzyskać w 336 roku n.e. większość utraconej w 271 roku przez Aureliana prowincji Dacja. Także nie można nie doceniać sukcesów militarnych cesarza.
Przed swoją śmiercią Konstantyn planował wielką wyprawę wojenną przeciwko Persom, która miała zakończyć zagrożenie na wschodnich granicach Imperium. Co więcej, Konstantyn (31 lat – uwzględniając współrządy) był najdłużej panującym cesarzem od Oktawiana Augusta. Za jego rządów wrócił trend ku gładko ogolonej twarzy, która utrzymała się w Bizancjum jeszcze do VII wieku.
