Rozdziały
Marek Licyniusz Krassus (Marcus Licinius Crassus) urodził się roku 114 p.n.e. Był rzymskim politykiem i wodzem, członkiem I triumwiratu. Znany z przysłowiowego bogactwa, poległ w bitwie pod Carrhae. Krassus mimo swojego dużego znaczenia politycznego w czasach I wieku p.n.e. pozostał w cieniu Pompejusza czy Cezara.
Pochodzenie
Marek pochodził z bogatej rodziny o tradycjach senatorskich. Był drugim z trzech synów wpływowego senatora i konsula vir triumphalis na rok 97 p.n.e. i cenzora na rok 89 p.n.e. Publiusza Licyniusza Krassusa. Jego przodkiem miał być m.in. Publiusz Licyniusz Krassus Dives, co jest jednak obecnie wykluczane. Najstarszy brat Publiusz (urodzony około 116 roku p.n.e.) umarł na krótko przed wojną Rzymu ze sprzymierzeńcami (91-88 p.n.e.). Marek po śmierci brata poślubił jego żonę. Ojciec i młodszy brat Gajusz odebrali sobie życia zimą 87-6 p.n.e., aby uniknąć niewoli ze strony sił Gajusza Mariusza.
Gens Licinia posiadało, aż trzy odnogi w II i I wieku p.n.e., w związku z czym ciężko jest zidentyfikować przodków Marka Krassusa. Jego homonimiczny pradziadek Marek Licyniusz Krassus, pretor na rok 126 p.n.e., otrzymał żartobliwy grecki pseudonim Agelastus (Ponury) od współcześnie mu żyjącego Lucyliusza – twórcy literackiej formy satyry rzymskiej. Pradziadek był synem Publiusza Licyniusza Krassusa, konsula na rok 171 p.n.e. Inna linia Licyniuszy zrodziła na świat niejakigo Lucjusza Licyniusza Krassusa, konsula na rok 95 p.n.e., który był najsłynniejszym mówcą przed czasami Cycerona. Sam Marek Krassus był także utalentowanym oratorem oraz bardzo energicznym i zdolnym adwokatem tamtych czasów.
Młodość
Po czasach czystek zwolenników Gajusza Mariusza i jego nieoczekiwanej śmierci, konsul i popular Lucjusz Korneliusz Cynna (lepiej znany, jako teść Juliusza Cezara) zarządził proskrypcje, aby ukarać żyjących senatorów i ekwitów, którzy popierali Lucjusza Korneliusza Sullę w jego marszu na Rzym w roku 88 p.n.e. i obaleniu porządku rzymskiego.
Jego rodzina część majątku utraciła właśnie w czasach proskrypcji Lucjusza Korneliusza Cynny, który chciał ukarać stronników Sulli, do których zaliczał się także Krassus. Proskrypcje Cynny zmusiły Krassusa do ucieczki do Hiszpanii. Po śmierci Cynny w roku 84 p.n.e. Krassus udał się do prowincji Africa, gdzie gromadzili się zwolennicy Sulli. Kiedy Sulla powrócił z udanej wyprawy partyjskiej i podjął się inwazji na Italię, Krassus dołączył do sił Sulli i Kwintusa Cecyliusza Metellusa Piusa. Krassus otrzymał dowództwo na prawym skrzydle w bitwie przy Bramie Kollińskiej dnia 1 listopada 82 roku p.n.e. Bitwa ta była decydującym starciem i zakończyła rządy popularów w Italii. Sulla ogłoszony został dożywotnim dyktatorem, panując do swojej śmierci w roku 78 p.n.e.
Marek Krassus dzięki zwycięstwu stronnictwa sullańskiego mógł podjąć się odzyskania majątku swojego rodu, zagrabionego za rządów Cynny. Według Plutarcha, w trakcie dyktatury Sulli, skorzystał on na proskrypcjach wymierzonych przeciwko popularom, odbudowując rodzinny majątek. Dorobił się znacznie na budownictwie, górnictwie srebra i – nielegalnych w świetle Lex Claudia de senatoribus – pożyczkach na procent. Zorganizował „straż pożarną” dla miasta Rzymu. W chwili, gdy wybuchał pożar Krassus wraz ze swoimi „strażakami” (oddział po 500 niewolników – architektów i budowniczych) zjawiał się na miejscu i wpierw odkupował płonący budynek wraz z ziemią za bardzo niską cenę, a dopiero potem jego ludzie przystępowali do gaszenia pożaru. W ten sposób stał się właścicielem dużej części rzymskich nieruchomości. Krassus pomnażał bogactwo także w sposób bardziej tradycyjny, parając się handlem niewolnikami. Bogactwo Krassusa Plutarch określił na 200 milionów sesterców. Według tego historyka jego majątek wzrósł z mniej niż 300 do 7100 talentów, czyli około 25 mld złotych. Szacunki takie Plutarch podaje tuż przed wyprawą Krassusa na Partię w latach 50 I wieku p.n.e.
Kariera polityczna
Po odbudowaniu swojej fortuny, Krassus postanowił się skupić na karierze politycznej. Jako zwolennik Sulli, najbogatszy obywatel oraz potomek konsulów i pretorów miał jasną cursus honorum. Jednak jego osoba była regularnie przyćmiewana przez konkurenta politycznego – ambitnego Gnejusza Pompejusza, który wymusił na dyktatorze Sulli umożliwienie mu odbycia triumfu w Rzymie za swoje zwycięstwo nad buntownikami rzymskimi w Afryce. Był to pierwszy przypadek, by rzymski generał odbywał triumf za pokonanie rodowitych Rzymian. Krassus ponadto był zazdrosny, o to że Pompejusz nie objął wymaganego stanowiska pretora, przed odbyciem triumfu. Rywalizacja i zazdrość o sukcesy rywala miały zdeterminować późniejszą karierę Krassusa.
Krassus tradycyjnie i zgodnie z wymogami prawnymi obejmował kolejno urzędy wymagane w „ścieżce chwały”. Nieoczekiwanie Rzymem zatrząść miały dwa wydarzenia: III wojna z Mitrydatesem VI Eupator (73-63 p.n.e.), królem Pontu oraz powstanie niewolnicze pod wodzą Spartakusa (73-71 p.n.e.). W obliczu zagrożenia zewnętrznego, senat wysłał na wschód Lucjusza Licynniusza Lukullusa, konsula na rok 74 p.n.e. Lukullus miał pokonać władcę Pontu i powstrzymać jego ekspansywne zapędy. W tym czasie Pompejusz walczył w Hiszpanii przeciwko Sertoriuszowi, ostatniemu przedstawicielowi armii mariańskiej. Według Appiana w roku 73 lub 72 p.n.e. Krassus piastował urząd pretora, co upoważniało go do dowodzenia armią rzymską. Senat początkowo nie traktował buntu niewolniczego, jako zagrożenia dla Rzymu. Krassus zdając sobie sprawę z siły buntowników, po szeregu porażek, zaoferował wyposażenie, wytrenowanie i poprowadzenie wojsk na swój koszt.Ostatecznie senat przystał na propozycję Krassusa. Początkowo Krassus miał problemy z przewidzeniem ruchów wojsk Spartakusa i podniesieniem morale legionów. Kiedy pewnego razu rzymska armia uciekła z pola bitwy pozostawiając ekwipunek, Krassus zdecydował się na przywrócenie i zastosowanie rzymskiej kary wojskowej – decymacji, czyli zdziesiątkowania oddziałów. Plutarch wspomina, że obserwujący całe zdarzenie żołnierze musieli ujrzeć naprawdę straszne rzeczy. Zabieg Krassusa okazał się o tyle skuteczny, że rzymscy legioniści stali się niezwykle karni i bardziej bali się jego gniewu niżeli wroga.
Krassus wraz z, wówczas jeszcze młodym i niedoświadczonym, Juliuszem Cezarem zapędził Spartakusa na cypel Italii, gdzie rozpoczął wznoszenie fortyfikacji w celu odcięcia mu drogi powrotnej. Spartakus postanowił przeprawić się na Sycylię i połączyć z tamtejszymi niewolnikami. Plan ten jednak nie doczekał się realizacji, ponieważ korsarze mający dostarczyć okręty, nie wywiązali się z obietnic. Spartakusowi jednak udało się wymknąć z pułapki. Wkrótce w armii buntowników doszło do kolejnego rozłamu. Dwóch wodzów galijskich wystąpiło z armii pociągając za sobą swoich zwolenników, co zdecydowanie osłabiło Spartakusa. Oddziały, które opuściły główne wojska Spartakusa wkrótce zostały rozbite. Do kolejnej bitwy doszło u źródeł Silarus w Lukanii. Krassus zadał straszliwą klęskę gladiatorom, odzyskując insygnia pokonanych legionów. Spartakus ewakuował się do południowego cypla Italii, gdzie odniósł zwycięstwo jeszcze w jednej bitwie.
Tymczasem na pomoc Krassusowi przybył z Hiszpanii z wojskiem Pompejusz, a także w Brundizjum wylądowała armia namiestnika Macedonii – Lukullusa. W 71 roku p.n.e. w Apulii, blisko Brundizjum, doszło do decydującej bitwy nad rzeką Silarus między wojskami Spartakusa i Krassusa. Opisuje to niezwykłe wydarzenie grecki historyk, Appian z Aleksandrii:
Na wieść o tym, że w Brundyzjum wylądował i Lukullus wracający z wojny przeciw Mitrydatesowi, Spartakus zupełnie zrozpaczony uderzył na Krassusa z wielkimi jeszcze i wówczas siłami. Wywiązał się długi i zaciekły bój, jak było do przewidzenia, dziesiątek tysięcy zrozpaczonych ludzi; w toku bitwy Spartakusa raniono włócznią w udo, ale on przyklęknął tylko i osłoniwszy się tarczą odpierał nacierających na niego, aż okrążony padł wraz z wielką liczbą ludzi, którzy się wokół niego skupili. Reszta jego wojska w zupełnym już nieładzie masowo kładła się pokotem, tak że w rzezi tej zginęło nie dające się policzyć mnóstwo ludzi, podczas gdy Rzymianie stracili do tysiąca żołnierzy; ciała Spartakusa nie zdołano odszukać. Wielka ilość rozbitków, którzy uszli z walki, ukryła się w górach, toteż Krassus ruszył za nimi. Podzieleni na cztery grupy stawiali opór, aż wszyscy wyginęli prócz 6000 ludzi, którzy zostali ujęci i powieszeni wzdłuż całej drogi z Kapui do Rzymu.
– Appian z Aleksandrii, Historia rzymska, XIII 120
W 71 roku p.n.e. propretor Krassus zdławił powstanie Spartakusa. Sześć tysięcy pojmanych niewolników kazał on dla postrachu ukrzyżować wzdłuż via Appia. Po tym zwycięstwie przyznano mu prawo do owacji (przejście Rzymu pieszo i złożenie ofiary z owcy). Owacja była postrzegana jako mniej znacząca chwała dla zwycięzcy niżeli triumf. Jednak jak zaznaczają historycy uważano, że zdławienie rebelii niewolniczej (mimo jej realnego zagrożenia dla Rzymu) nie było godne odbycia triumfu. Ponadto zdecydowano się obrać (razem z Pompejuszem) Krassusa konsulem na rok 70 p.n.e. W tym roku Krassus popisał się swoim bogactwem organizując publiczne święto dla czci Herkulesa. W tym celu zorganizował masową ucztę dla ludu i zapewnił zboże dla każdej rodziny na trzy miesiące.
W trakcie sprawowania urzędu Krassus i Pompejusz walczyli z opozycją optymacką sprzymierzywszy się z popularami, w interesie których przeprowadzili ustawę (Lex Pompeia Licinia de tribunica potestate) o przywróceniu uprawnień trybunom ludowym.
Po upływie kadencji Krassus – w przeciwieństwie do swego politycznego przeciwnika, Pompejusza – pozostał w Rzymie i tutaj tworzył oddaną sobie frakcję w oparciu o koligacje rodzinne oraz – przede wszystkim – swoją potęgę finansową. Niewiele wiadomo o jego działalności w latach 69-66 p.n.e. Kontrowersje wzbudza jego domniemany udział w spisku Pizona (zwanym też I spiskiem Katyliny) na przełomie 66 i 65 roku p.n.e. Od tego czasu mniej więcej datuje się jego współpracę z innym przywódcą popularów – Gajuszem Juliuszem Cezarem, którego wspomagał finansowo. W 65 p.n.e. Krassus został mianowany cenzorem (wspólnie z Kwintusem Lutacjuszem Katullusem). Urząd ten przyniósł mu sporo splendoru, acz mało wymiernych korzyści politycznych, gdyż większość jego planów była torpedowana przez kolegę na urzędzie. Dotyczyło to zarówno prób nadania obywatelstwa mieszkańcom Galii Transpadańskiej, jak i planowanej wyprawy do Egiptu, mającej na celu przejęcie tego kraju na mocy rzekomego testamentu Ptolemeusza Aleksandra. Obaj politycy zrzekli się cenzury przed końcem kadencji.
Jako prawdopodobnie najbogatszy człowiek ówczesnego świata wszedł, wraz z Pompejuszem i Cezarem, w skład I triumwiratu w 60 roku p.n.e. Duży wpływ na zawiązanie się tego porozumienia miał sam Cezar, który potrafił pogodzić ambicje i wzajemną wrogość Krassusa oraz Pompejusza. Triumwirat obowiązywać miał do śmierci Krassusa.
Jak się jednak okazało porozumienie polityków nie było pewne. Relacje Pompejusza i Krassusa w dalszym ciągu były chłodne, a pierwszy z nich na początku roku 56 p.n.e. na posiedzeniu senatu jawnie stwierdził, iż wie o planowanym zamachu na swoje życie, które finansuje sam Krassus. Taka otwarta wrogość między dwójką triumwirów spowodowała, że optymaci zaczęli atakować Cezara, którego nienawidzili najbardziej. Istniała groźba, w przypadku przyznania konsulatu na rok 55 Lucjuszowi Domicjuszowi Ahenobarbusowi, że Cezar straci namiestnictwo Galii. Nie można było na to pozwolić. W tym celu Cezar spotkał się z Krassusem w Rawennie, gdzie obaj uznali, że należy nawiązać porozumienie z Pompejuszem i odnowić triumwirat.
Obaj triumwirowie, w 56 roku p.n.e., udali się do miasta Luka (na granicy prowincji Galii Przedalpejskiej i Etrurii), gdzie też w kwietniu, po pewnych wahaniach, dołączył do nich Pompejusz. Triumwirowie podjęli decyzję o utrzymaniu wiążącego ich układu. Ustalili, iż Krassus i Pompejusz w roku następnym będą ubiegać się o konsulat, by potem otrzymać namiestnictwa w odpowiednich prowincjach. Wraz z uzyskaniem w roku 55 p.n.e. urzędów, przyjęto na wniosek trybuna Treboniusza lex Trebonia, na podstawie której każdemu z konsulów przyznano imperium i 5-letnie namiestnictwo nad prowincjami – Krassus otrzymał Syrię i nadzwyczajne pełnomocnictwo dla prowadzenia wojny z Partami, a Pompejusz obie Hiszpanie: Bliższą i Dalszą.
Wojna z Partami i śmierć
Krassus otrzymawszy pod swój zarząd bogatą prowincję Syrię, snuł marzenia o pokonaniu sąsiedniej Partii. Cała kampania wschodnia wynikała z potrzeby chwały Krassusa, który chciał dorównać w wojennej sławie pozostałym triumwirom: Juliuszowi Cezarowi i Pompejuszowi Wielkiemu. Sąsiedztwo bogatej Partii, która kontrolowała część jedwabnego szlaku oraz handel między światem śródziemnomorskim a Indiami, podziałało na wyobraźnię Krassusa, który zapragnął łatwych podbojów rzymskich na Wschodzie. W planach miał przekroczenie Eufratu na czele legionów oraz podbicie egzotycznej Partii. Król Armenii, Artawazdes II, zaoferował wsparcie wyprawy Krassusa pod postacią 40 tysięcy zbrojnych (10 tysięcy katafraktów i 30 tysięcy piechoty), pod warunkiem że Krassus Partię najedzie od Armenii. W ten sposób król posiadałby armię na miejscu, a Krassus zapewnioną miałby bezpieczną drogę przemarszu. Krassus ostatecznie zrezygnował z oferty i wybrał szybszą trasę, przekraczając Eufrat na czele około 40 tysięcy legionistów.
Bitwa pod Carrhae
Szczegółowy opis klęski legionów w starciu z konnicą partyjską.
Ostatecznie w roku 53 p.n.e. wojska Krassusa zostały rozbite przez Partów w bitwie pod Karrami podczas której jego syn, Publiusz Krassus, zginął. Marek Licyniusz Krassus próbował przedostać się do Armenii, został jednak zabity podczas negocjacji pokojowych z wysłannikami Surenasa, wodza partyjskiego. Rzymskie przekazy podają, że Partowie wlali Krassusowi do gardła płynne złoto. Kpiąc z bogacza zapytano go, jak mu ono smakuje. Głowę rzymskiego wodza następnie ścięto i przesłano Wielkiemu Królowi Partów Orodesowi II do Seleucji nad Tygrysem. Greccy aktorzy na dworze Orodesa użyli jej ponoć jako rekwizytu na scenie podczas wystawiania „Bachantek” Eurypidesa.
Znaczenie osoby Krassusa
Rzymianie w Chinach
Czy Rzymianie byli w Chinach?
Wraz ze śmiercią Krassusa rozpadł się I triumwirat – porozumienie trzech najważniejszych osób w państwie, które decydowały o sytuacji politycznej w Rzymie. Z czasem fakt ten doprowadził do zaostrzenia się relacji między Cezarem a Pompejuszem i wybuchu wojny domowej. Warto wspomnieć, że w bitwie pod Karrami zginęło około 20 tysięcy legionistów, a 10 tysięcy dostało się do niewoli. Tych ostatnich, według Pliniusza Starszego, osiedlono w Margianie (kraina w Azji centralnej, znajdująca się blisko państwa chińskiego) we wschodniej części partyjskiego imperium, aby strzegli granic przed najazdami stepowych nomadów. Po dziś dzień tak naprawdę nie wiadomo, co się stało z rzymskimi legionistami wziętymi do niewoli. Istnieją przypuszczenia, że niektórzy uciekli, podążyli na wschód i przyłączyli się do dzikich Hunów, a stamtąd nawet dostali się do Chin.
Marek Krassus był niewątpliwie osobą decydującą o polityce Rzymu w schyłkowym okresie Republiki. Jego bogactwo pozwalało mu powiększać swoją sieć sojuszników i klientów, których pozyskiwał głównie poprzez udzielanie im pożyczek lub występowanie w ich obronie w sprawach sądowych. Jego marzenia o dorównaniu sławie i osiągnięciom wojskowym Cezara i Pompejusza poprowadziły go aż do Partii. Tam ostatecznie zginął latem 53 roku p.n.e., przysypany piachem Mezopotamii.
Najlepsze podsumowanie osoby Krassusa znaleźć możemy u Plutarcha:
Na cnoty, jakich Krassus miał wiele, cień rzuca ta jedna wada – pożądanie bogactwa. Okazało się jednak, że ta jedna przez to, że przybrała największe rozmiary, przysłania inne wady.
