Tropaeum Traiani jest to monument zlokalizowany w byłym rzymskim castrum Civitas Tropaensium (obecne Adamclisi, ok. 60 km od Konstancy; w Rumunii), który został wybudowany w roku 109 n.e. w byłej prowincji Mezja Dolna (Moesia Inferior). Budowla powstała, aby uczcić zwycięstwo cesarza Trajana nad Dakami zimą 101-102 roku n.e. pod Adamclisi.
Jest to jeden z mniej znanych pomników chwały cesarza za pokonanie królestwa Decembala – Dacji – zlokalizowanego niegdyś na terenach obecnej Rumunii.
Przed powstaniem monumentu w miejscu tym znajdował się ołtarz, na murach którego wygrawerowano imiona 3000 legionistów i oddziałów auxilia, którzy polegli za ojczyznę w trakcie panowania cesarza Domicjana (81-96 n.e.). Budowa tego monumentu była więc symbolem zwycięstwa legionów oraz uhonorowaniem poległych. Budowa monumentu miała także, poza upamiętnieniem zwycięstwa, na celu ostrzeżenie przyległych plemion przed agresją wobec Rzymu. Obiekt wzorowany był na mauzoleum Augusta, a poświęcony został Marsowi Ultorowi („Mścicielowi”) w 107/108 roku n.e. Na budowli widnieje 54 metop ukazujących rzymskie legiony walczące z przeciwnikiem oraz samego cesarza w starciu z barbarzyńcą. Co więcej, monument posiada 26 płyt dekoracyjnych u podstawy.
Do XX wieku monument został rozebrany do tego stopnia, że praktycznie zachował się jedynie kopiec kamieni i zaprawa z dużą liczbą znajdujących się wokoło unikalnych reliefów. Obecnie widoczna budowla to rekonstrukcja z 1977 roku. Warto nadmienić, że monument jest jednym z największych rzymskich pomników zwycięstwa.
Na monumencie umieszczono inskrypcję poświęconą Marsowi (mścicielowi), która zachowała się połowicznie. Inskrypcja brzmi:
MARTI ULTOR[I]
IM[P(erator)CAES]AR DIVI
NERVA[E] F(ILIUS) N[E]RVA
TRA]IANUS [AUG(USTUS) GERM(ANICUS)]
DAC]I[CU]S PONT(IFEX) MAX(IMUS)
TRIB(UNICIA) POTEST(ATE) XIII
IMP(ERATOR) VI CO(N)S(UL) V P(ater) P(atriae)
?VICTO EXERC]ITU D[ACORUM]
?—- ET SARMATA]RUM
—-]E 31.
W wolnym tłumaczeniu:
„Marsowi, mścicielowi, imperatorowi Cezarowi,
synowi boskiego Nerwy, Nerwa
Trajan, August, który pokonał German,
Daków, wielki kapłan,
13-krotny trybun ludowy,
obwołany cesarzem przez armię za szóstym razem, obrany konsulem
za piątym razem, ojciec ojczyzny,
po pokonaniu dackiej i sarmackiej armii.”
