Cesarstwo Zachodniorzymskie upadło ponad 1500 lat temu, jednak jego dziedzictwo oraz dorobek są cenione po dziś dzień. Rzymianie byli wielkimi budowniczymi oraz wynalazcami. Co sprawiło, że Rzym stał aż tak wielką potęgą?
I. Akwedukty
Antyczni Rzymianie w ciągu dnia mogli liczyć na wiele udogodnień, a w tym toalety publiczne, podziemny kanały ściekowe, fontanny, termy. Żadna z tych wodnych konstrukcji nie mogła by jednak istnieć i funkcjonować bez rzymskiego akweduktu. Akwedukty znane były już wcześniej (prymitywne kanały dla celów irygacyjnych istniały już w Egipcie czy Asyrii), jednak to dopiero Rzymianie je upowszechnili, dodając jeszcze rozmach. Pierwszym akweduktem rzymskim był wzniesiony w 312 roku p.n.e. Aqua Appia, który w większości był wodociągiem podziemnym. Doprowadzał on wodę z odległych o ponad 16 km Wzgórz Albańskich do Rzymu.
Na czym jednak polegała tajemnica akweduktu? Rzymianie byli na tyle pomysłowi, że przy transporcie dużej ilości wody z odległych zbiorników wodnych wykorzystywali jedynie grawitację. Sukces rzymskich akweduktów tkwił w technice budowy arkad, która pozwoliła Rzymianom na przerzucanie wodociągów nad dolinami i nierównościami terenu znacznie skracając długość ich trasy. Spadek w rzymskich akweduktach wynosił tylko kilkadziesiąt cm na kilometr.
Najdłuższe akwedukty transportowały wodę na odległość ok. 96 km. Ich konstrukcja była na tyle trwała, że podziwiać je może do dziś, a niektóre z nich są wciąż użytkowane – np. słynna Fontanna Di Trevi zaopatrywana jest przez odrestaurowany Aqua Virgo – jeden z 11 rzymskich akweduktów.
II. Cement
Wiele rzymskich konstrukcji jak Panteon, Koloseum czy Forum Romanum nie istniałoby dzisiaj, gdyby nie niezwykle mocny rzymski cement i beton. Antyczni Rzymianie beton wykorzystywali już ponad 2100 lat temu i rozpowszechnili go na cały obszar Morza Śródziemnego.
Rzymski cement był z pewnością słabszy od współczesnego odpowiednika, jednak jak na tamte czasy był niezwykle wytrzymały. Rzymianie produkowali cement z mieszaniny wapna i skał wulkanicznych. Gatunek stosowany do struktur podwodnych składał się z wapna i popiołu wulkanicznego, a tak uzyskaną zaprawę mieszano z tufem i umieszczano w drewnianych formach. Po zanurzeniu w wodzie dochodziło do natychmiastowej gorącej reakcji. Wapno ulegało uwodnieniu i reagowało z popiołem. Powstawał wyjątkowo odporny cement, dzięki któremu Rzymianie jako pierwsi osiągnęli mistrzostwo budowaniu wytrzymałych łuków.
III. Gazety
Rzymianie znani są z tego, że wszelkie aspekty wojskowe, prawne czy urzędnicze uwzględniali i opisywali w oficjalnych pismach, dostępnych publicznie.
Pierwszą i jedyną gazetą świata antycznego założył Juliusz Cezar w 59 roku p.n.e. (istnieją przekazy mówiące, że istniała już około 131 roku p.n.e.) Nazywała się Acta Diurna, czyli „Wydarzenia Dnia” i niestety nie zachował się dotąd żaden egzemplarz; nie znamy również wysokości jej nakładu.
Informacje były szalenie podobne do tych które możemy przeczytać w gazetach współczesnych. Dotyczyły wiadomości o obradach Senatu, zgromadzeniach ludowych, procesach sądowych, egzekucjach, nowiny morskie i wojskowe, a nawet śluby, narodziny i nekrologi. W części „sportowej” Rzymianie mogli dowiedzieć się o wynikach walk gladiatorów lub wyścigów rydwanów w Circus Maximus. Gazeta wychodziła aż do roku 330 n.e. (przeniesienie stolicy do Konstantynopola), czyli przez blisko 400 lat.
Istniała podobno także Acta Senatus, która dokumentowała obrady senatu. Do roku 59 p.n.e. była ona niedostępna dla ludu. Dopiero Cezar za swojego pierwszego konsulatu zdecydowała o jej upublicznieniu.
IV. Dobrobyt
Pierwsze programy społeczne oraz dotowanie żywności, edukacji czy wydatków pojawiły się w antycznym Rzymie. Takie programy wprowadzono już w 122 roku p.n.e., kiedy to trybun ludowy Gajusz Grakchus przeforsował Lex frumentaria – prawo umożliwiające Rzymianom zakup zboża po niskich cenach. Ta wczesna forma dobrobytu kontynuowana była za panowania Trajana (98-117 n.e.). Za rządów tego cesarza wprowadzono tzw. alimenta, które miały na celu zapewnienie wyżywienia, ubrania oraz wychowania sierot i biednych dzieci.
Istnieje także pogląd mówiący, że słynne tesserae, były żetonami rozdawanymi w czasie wydarzeń publicznych, które uprawniały do odbioru pewnych dóbr na koszt państwa.
V. Książki
Przez większość historii ludzkości, literatura przyjmowała formę nieporęcznych glinianych tablic i zwojów. Rzymianie usprawnili zapisywanie większej ilości informacji tworząc kodeksy – powiązanych ze sobą stron, które razem tworzyły wczesną wersję książki.
Wczesne kodeksy składały się z kilku związanych woskowych tablic, które z czasem ustąpiły miejsca wytwarzanemu ze skóry zwierzęcej pergaminowi. Kodeksy przyjęły się jednak dopiero w I wieku n.e. Jako pierwsi nową technologię wykorzystywali wcześni chrześcijanie, głównie do spisywania swoich prawd religijnych.
VI. Drogi
U szczytu swojej potęgi – na początku II wieku n.e. – Imperium Rzymskie liczyło ponad 4 mln km kwadratowych. Aby sprawnie zarządzać tak wielkim obszarem niezbędne było dobre połączenie ośrodków i prowincji. W tym celu Rzymianie zbudowali jeden z najlepszych systemów drogowych, jaki kiedykolwiek istniał.
Pierwsze drogi powstawały już w IV wieku p.n.e. i wzorowane były na tych budowanych przez Etrusków. Do budowy bitej drogi stosowano kombinację piasku, żwiru oraz cegieł wykonanych z granitu lub utwardzonej lawy wulkanicznej. Rzymscy inżynierowie wytyczali drogi o jak najmniejszej długości, a w związku z tym głównie w linii prostej. Rzymianie zdawali sobie także sprawę z potrzeby odprowadzania wody deszczowej, która gromadziła się w specjalnych rowach przy drodze.
Do 200 roku n.e. Rzymianie stworzyli sieć drogową o długości około 80 tysięcy km. Nie da się ukryć, że drogi były istotne także z punktu widzenia wojskowego. Rzymskie podboje i kampanie wojenne możliwe były zwłaszcza dzięki doskonałym rzymskim drogom bitym.
Warto także wspomnieć, że obok dróg znajdowały się kamienie milowe, których celem było naturalnie informowanie podróżujących o odległości do konkretnych miejsc. Występowały także patrole wojskowe.
VII. Rzymskie łuki
Łuki istnieją w praktyce 4000 lat, ale to antyczni Rzymianie byli pierwszymi, którzy wykorzystywali je efektywnie w architekturze, stawiając przy ich pomocy potężne konstrukcje: mosty, monumenty. Rzymianie potrafili zastosować łuki, aby zbudować np. imponujące Koloseum.
Rzymianie wprowadzili modyfikację w budowie łuków, między innymi spłaszczając je i tworząc kolejne segmenty łuków nałożonych na siebie. W ten sposób rzymska architektura zyskała swój własny styl.
VIII. Kalendarz juliański
Współczesny kalendarz gregoriański jest wzorowany na rzymskim odpowiedniku z ponad 2000 lat. Wczesne rzymskie kalendarze zaczerpnięte zostały z Grecji, gdzie obserwowano cykl księżyca. W 46 roku p.n.e. Juliusz Cezar przy pomocy swojego astronoma Sozygenesa z Aleksandrii wprowadził kolejną reformę kalendarza rzymskiego. Sozyges obliczył, że każdy rok składa się z 365, 25 dni. Określił on liczbę dni dla poszczególnych miesięcy, a luty uczynił rokiem przestępnym raz na cztery lata. Zmiana jednak nie polegała na dodaniu do lutego jednego dnia, jak się to robi obecnie, lecz na powtórzeniu tego samego dnia. Tak więc co cztery lata każdy Rzymianin przeżywał dwa razy ten sam dzień. Ustalono go na 24 lutego.
Kalendarz juliański obowiązywał w Europie do 1582 roku, kiedy to wprowadzono kalendarz gregoriański.
IX. Prawo rzymskie
Subpoena, habeas corpus, pro bono, affidavit – są to terminy prawnicze, które zaczerpnięto z rzymskiego systemu prawniczego, i które zdominowały Zachodnią Europą. Początki prawa rzymskiego sięgają Prawa Dwunastu Tablic, czyli lat 451-449 p.n.e.
Dokument ten, zawierał spisane prawa zwyczajowe, które w znacznym stopniu ograniczyły siłę i działania patrycjuszy. Prawa te opublikowano na dwunastu spiżowych tablicach (leges duodecim tabularum) i wywieszono na widok publiczny na Forum Romanum, aby mógł być znany wszystkim obywatelom.
X. Chirurgia
Już z racji stylu życia, ciągłych wojen, bitew i podbojów, opatrywanie rannych było u Rzymian niemal na porządku dziennym. To antyczni Rzymianie wynaleźli wiele narzędzi chirurgicznych i zaczęli wykonywać cesarskie cięcie. Rzymscy medycy towarzyszyli legionom w czasie ich licznych kampanii wojennych. Za Oktawiana Augusta (27 p.n.e. – 14 n.e.) powołano specjalny korpus medyczny, który działał przy legionie.
Legiony dysponowały również własnymi, dobrze wyposażonymi szpitalami. W jednym z nich, położonym w pobliżu granicy z Germanami, archeolodzy odkryli paleniska, w których sterylizowano instrumenty chirurgiczne. Najpełniejszy obraz pracy rzymskich chirurgów daje nam traktat autorstwa Korneliusza Celsusa, dotyczący zabiegów medycznych. Wedle porad starożytnego medyka chirurg powinien być młody, mieć silną, sprawną i pewną rękę i wyśmienity wzrok oraz nigdy nie powinien się poddawać. Musi współczuć swoim pacjentom, ale jednocześnie zachowywać dystans, który pozwoli mu uodpornić się na jęki. W przeciwnym razie mógłby ulec presji, by pracować szybciej, a co za tym idzie, mniej precyzyjnie lub nie ciąć wystarczająco głęboko.
Rzymscy lekarze znali również środki znieczulające. Szczególnie zalecanymi ziołami były: lulek czarny i mak opiumowy.
