Akwileję Rzymianie założyli jako kolonię w 181 r. p.n.e., podczas walk z plemionami iliryjskimi. Miasto ulokowano nad rzeką Natisą, na południe od Alp Julijskich, kilkanaście kilometrów na północ od lagun. Miała ona już u zarania swego istnienia ważne znaczenie militarne – była fortecą osłaniającą Galię Przedalpejską od wschodu, w razie potrzeby umożliwiającą wsparcie Venetów – solidnych rzymskich sojuszników. Kolonię obdarzyli prawem latyńskim triumwirowie Publiusz Korneliusz Scypion Nazyka, Kasjusz Flaminiusz i Lucjusz Maniliusz Acidinus. Wkrótce po założeniu liczyła ona prawdopodobnie ok. 20 tys. mieszkańców, z których większość było Latynami.