Artykuły (Wojny i wojsko)

Historia kryje w sobie niezgłębione pokłady tajemnic i zagadek, których rozwiązanie czasem znajduje się na wyciągnięcie ręki, a innym razem ginie w otchłaniach niepamięci i nigdy już nie zostanie odnalezione. Właśnie to między innymi mnie w niej pociąga – szukanie, odkrywanie, błądzenie wśród możliwości. Nie zawsze wiedza o ostatecznej prawdzie jest najważniejsza, czasem zagadkowość pobudza wyobraźnię i pozwala snuć teorie rozwijając inteligencję i dając motywację do badań. Tak też jest w tym przypadku – IX legion Hispana.

Jest 9 r. n.e. Po cesarskim pałacu w Rzymie rozchodzi się głośny okrzyk: „Quinctili Vare, legiones redde – Kwinktyliuszu Warusie, oddaj legiony” (Gajusz Swetoniusz Trankwillius, „Boski August”, 23 [w:] „Żywoty cezarów”). To nie kto inny jak cesarz Oktawian August głośno zawodzi, tłukąc przy tym głową w ścianę na korytarzu swojego pałacu, na wieść o druzgocącej klęsce zadanej rzymskiej armii w Lesie Teutoburskim przez Germanów (koalicji plemion Cherusków, Brukterów, Chattów i Marsów pod wodzą niejakiego Arminiusza).

Akwileję Rzymianie założyli jako kolonię w 181 r. p.n.e., podczas walk z plemionami iliryjskimi. Miasto ulokowano nad rzeką Natisą, na południe od Alp Julijskich, kilkanaście kilometrów na północ od lagun. Miała ona już u zarania swego istnienia ważne znaczenie militarne – była fortecą osłaniającą Galię Przedalpejską od wschodu, w razie potrzeby umożliwiającą wsparcie Venetów – solidnych rzymskich sojuszników. Kolonię obdarzyli prawem latyńskim triumwirowie Publiusz Korneliusz Scypion Nazyka, Kasjusz Flaminiusz i Lucjusz Maniliusz Acidinus. Wkrótce po założeniu liczyła ona prawdopodobnie ok. 20 tys. mieszkańców, z których większość było Latynami.

Niniejsza praca to próba przestudiowania systemu umocnień i manewrów, które zapewniły Rzymianom dominację w dziedzinie oblężniczej na kilka wieków. Poruszę tu kwestię zarówno umocnień obronnych obozu oblężniczego Rzymian. Ostatecznie postaram się stwierdzić co wpływało na skuteczność technik oblężniczych zastosowanych pod Alezją i co sprawiło, że ten system walk o zdobycie miast i zamków stał się popularny na tyle, by w zmienionych formach przetrwać długo, po upadku Imperium Rzymskiego. Swoją pracę chcę oprzeć na głównym tekście źródłowym jakim jest „O wojnie galijskiej”, dziele napisanym przez dowódcę walk w Galii, Gajusza Juliusza Cezara.

Badacze od lat poszukują reliktów wojen punickich. Bardzo pomocna jest w tym archeologia podwodna. Od lat eksplorowane jest dno morza u wybrzeży Sycylii, w rejonie Wysp Egejskich (obecnie Wyspy Egadzkie, lub po prostu Egady), gdzie 10 marca 241 r. p.n.e., podczas pierwszej wojny punickiej miała miejsce bitwa pomiędzy flotą Kartaginy, a flotą rzymską. W toku prac udało się odkryć i wydobyć liczne tarany (rostrum), niegdyś groźnie osadzone na dziobach rzymskich i kartagińskich okrętów wojennych. Jako że zostały odlane z brązu, tarany nie uległy korozji i zachowały się w wyśmienitym stanie.

Rzymskie wojsko budziło i wciąż budzi sądy skrajne – widzi się je albo jako karnych, zdyscyplinowanych wojowników, a więc godne narzędzie podbojów, bądź też jako okrutną, brutalną masę, która po latach służby okupionej złotem i krwią zaczęła sama dyktować warunki i wynosić cesarzy na tron.

Historia starożytnego Rzymu jest powszechnie kojarzona z sukcesami niezwyciężonych legionów, które gromiły armie wrogów Imperium. W takich sytuacjach wielu ludziom przychodzą na myśl wyczyny Cezara pod Alezją, Scypiona pod Zamą czy Mariusza pod Vercellae. Ten bardzo uproszczony wizerunek starożytnego Rzymu nie uwzględnia szerokiego kontekstu dziejów rzymskiej wojskowości. Niewielu ludzi pamięta, że państwo rzymskie przeżywało w swej historii także momenty kryzysu w wielu dziedzinach, nie wyłączając aspektów militarnych.

Żołnierze rzymskich legionów mogli się cieszyć z pewnych udogodnień w stosunku do cywilów. To szczególne traktowanie ma swoje odbicie w wielu aspektach życia społecznego i jasno odróżniało klasę wojskową.

Dzięki pracy Johanna Lowenklau mamy możliwość zapoznania się ze zbiorem praw wojskowych potocznie nazywanych prawami wojskowymi Rufusa. Zbiór ten był jednym z trzech kodeksów dołączonych do Eklogi i to właśnie dzięki wspomnianemu niemieckiemu uczonemu zawdzięczamy iż przetrwał on do naszych czasów.