Rozdziały
| Imiona | Marcus Ulpius Traianus |
|---|---|
| Panował jako | Imperator Caesar Divi Nervae Filius Nerva Traianus Germanicus Augustus |
| Czas panowania | 28 stycznia 98 – 9 sierpnia 117 n.e. |
| Urodzony | 18 września 53 n.e. |
| Zmarły | 9 sierpnia 117 n.e. |
Trajan urodził się 18 września 53 roku n.e. w Italice w Hiszpanii, w starej kolonii rzymskiej, pod imionami Marek Ulpiusz Trajan (Marcus Ulpius Traianus). Trajan był cesarzem rzymskim w latach 98-117 n.e. Był jednym z tzw. pięciu dobrych cesarzy. Genialny reformator, dowódca wojskowy, dobry zarządca.
Rodzina i kariera polityczna
Był synem Marcusa Ulpiusa Traianusa, dowódcy rzymskiego, stronnika Wespazjana w wojnie domowej w roku 69 n.e., później namiestnika Syrii i jego żony Marcii. Miał jedną siostrę – Ulpię Marcianę. Żoną Trajana była Plotyna, ich małżeństwo pozostało bezdzietne.
Początkowo, podobnie jak ojciec sprawował władzę nad Syrią, potem objął dowództwo nad legionami nadreńskimi. W 97 roku n.e. został adoptowany przez Nerwę jako jego następca, by po jego śmierci od 98 roku n.e. samodzielnie rządzić imperium rzymskim. Był pierwszym władcą o pochodzeniu prowincjonalnym, co było efektem szybko postępującej romanizacji w najstarszych prowincjach.
Ród Trajana wywodził się z Hiszpanii. Był to ród stosunkowo młody. Dopiero jego ojciec doszedł do konsulatu. Zamożna i ziemska rodzina Trajana od pokoleń żyła w mieście Italika w pobliżu dzisiejszej Sewilli. Jego ojciec służył w wojsku i jako dowódca legionu tłumił powstanie żydowskie w Palestynie. Za te zasługi, cesarz Wespazjan obdarzył go konsulatem, uczynił patrycjuszem i powierzył mu namiestnictwa prowincji – najpierw Syrii, potem Azji.
Jako młody człowiek wyrósł w trakcie kampanii wojennych, opierając swoją karierę polityczną o wojsko. Kiedy jego ojciec został gubernatorem prowincji Syria w 76-77 roku n.e., Trajan objął funkcję trybuna legionowego. W 91 roku n.e. został konsulem i około tego właśnie roku sprowadził do Rzymu wielkiego architekta – Apollodorosa z Damaszku, późniejszego osobistego konstruktora Trajana.
Trajan brał udział w wielu walkach wzdłuż Renu w trakcie kampanii Domicjana, jak i nie lubianego przez żołnierzy Nerwy. Ten drugi, zdając sobie sprawę ze swojej słabej pozycji, postanowił lepiej zaistnieć w oczach legionów oraz zabezpieczyć tron po swojej śmierci. W tym celu ogłosił w październiku 97 roku n.e. Trajana swoim synem i współrządcą. Przypuszcza się, że decyzja Nerwy była w dużej części zasługą jego doradcy, krewnego Trajana.
Przyszły cesarz dowiedział się o swojej adopcji, a później o śmierci Nerwy (zmarł w styczniu 98 roku n.e.) podczas umacniania granicy nad Renem i Dunajem. Jednak zamiast przybyć do stolicy i oficjalnie przyjąć insygnia władzy cesarskiej, postanowił kontynuować działania wojenne nad Renem. Dopiero latem 99 roku n.e. Trajan przybył do Rzymu.
Panowanie
Trajan prowadził politykę wyraźnie ekspansywną, wyznaczając sobie za cel poszerzenie Cesarstwa Rzymskiego o tereny Dacji ze stolicą w Sarmizegethusie, bogate w rudy złota oraz tereny państwa partyjskiego, dysponującego dużymi zasobami kruszcowymi ze względu na handel prowadzony z Dalekim Wschodem. Wojna w Dacji (w latach 101 – 102 n.e. i 105 – 106 n.e.) zakończyła się zwycięstwem Trajana i utworzeniem nowej prowincji – Dacji, która romanizowała się szybko i stabilnie. Podyktowana była głównie chęcią zażegnania groźby najazdu Daków na Panonię i Mezję, jak i zdobyciem wspomnianych złóż złota. W wyniku mobilizacji oddziały legionów liczyły wówczas około 80.000 ludzi. Po pokonaniu przywódcy Daków – Decebala, Trajan przetransportował do Italii razem 50.000 jeńców, których uczynił niewolnikami.
Większe znaczenie miały operacje wojskowe, które Trajan prowadził przeciw Partom, gdzie po okresie rządów Nerona sytuacja była zmienna. W 106 roku n.e. wojska Trajana zdobyły Petrę – „drzwi” nad Morze Czerwone. Na przełomie 106 i 107 roku n.e. Korneliusz Palma jako namiestnik Syrii (w latach 104/5 – 108 n.e.) zdobył i zorganizował prowincję Arabię. Po odpowiednim przygotowaniu w 114 roku n.e., Trajan pomaszerował na Armenię w 115 n.e. Mezopotamię, a w 116 roku n.e. podbił Babilon, Ktezyfont i Seleucję – trzy wrogie stolice, tworząc dwie nowe prowincje – Armenię i Mezopotamię. Zbliżając się do Zatoki Perskiej, planował z dużym prawdopodobieństwem podbicie kolejnych ziem aż po Indie, jednak powstanie żydowskie, które wybuchło w Cyrenajce, Egipcie, na Cyprze i rozprzestrzeniło się na całym Wschodzie, zmusiło go do zmiany planów. Zagarnięte na Wschodzie tereny (Asyria i Mezopotamia) zostały po części zwrócone Partom przez następcę Trajana – Hadriana (to on w głównej mierze dowodził na froncie wschodnim). Odtworzona Armenia natomiast pozostała pod wpływami Rzymu.
Pryncypat Trajana dzięki umiarkowaniu, zrównoważeniu, roztropności, energii, realizmowi i poszanowaniu tradycji, które to cechy był widoczne w sposobie rządzenia, stał się dla Tacyta i Pliniusza niemal ucieleśnieniem władcy idealnego. W 114 roku n.e. Trajan otrzymał od senatu tytuł optimus princeps, w którym znajdowały się pojęcia dobrobytu i dostatku (od ops – „bogactwo”), które Trajan zapewnił państwu rzymskiemu.
Prowadzona przez Trajana polityka wewnętrzna charakteryzowała się wyjątkowo dobrą współpracą z senatem, o czym może świadczyć właśnie nadany mu tytuł, przy jednoczesnym umacnianiu własnej władzy. W późniejszych czasach, do nowo wybranego cesarza kierowano formułkę: „Bądź szczęśliwszy od Augusta, lepszy od Trajana” (Sis felicior Augusto, melior Traiano).
Cesarz dbał również o rozwój prowincji (rozszerzenie sieci dróg, budowa nowych akweduktów i zbiorników wody, zakładanie nowych miast), niejednokrotnie prowadząc korespondencję z namiestnikami. Zachowały się do naszych czasów listy namiestnika Bitynii, wspomnianego wcześniej Pliniusza Młodszego. To on właśnie w swoim Panegiryku podkreśla cnoty władcy, opowiadając jak to ludzie tłoczyli się na ulicach, by zobaczyć i dotknąć Trajana, spodziewając się dobrodziejstw lub cudów. W taki właśnie sposób narodził się mit Trajana, władcy na którym wzorowało się wielu jego następców. W rzeczywistości był to człowiek serdeczny i otwarty, choć nie stroniący od alkoholu, o mocnej głowie, który potrafił wysłuchać, a analizując jego korespondencję widać „gołym okiem” rozsądek i dystans cesarza.
Trajan pozyskiwał sobie lud hojnością (zasiłki pieniężne, organizacja igrzysk, rozwinięcie systemu alimentacji wprowadzonego przez Nerwę). Dzięki złotu i bogactwom zdobytym w Dacji udało mu się przezwyciężyć kryzys państwa i podjąć konieczne inwestycje.
Trajan również zasłynął z wielu inicjatyw budowniczych, które były głównie realizowane przez wspomnianego, sprowadzonego z Syrii Apollodorosa z Damaszku. Rozbudował i zmodernizował Circus Maximus. Zbudował również Rzymianom nowe forum – forum Trajana oraz zmodernizował porty w Ostii, Ankonie i Centumcellae. Również do jego osiągnięć można zaliczyć: termy Trajana, most Trajana (dolny bieg Dunaju w Serbii), most Alcántara i most Alconétar (oba w Hiszpanii). Za jego rządów Rzym stał się najwspanialszą metropolią świata.
Jako jedną z najsłynniejszych rzeźb należy wymienić kolumnę Trajana. Był to właściwie 40 metrowy piedestał, na szczycie którego wnosił się pomnik cesarza. Na kolumnie zostały przedstawione dzieje walki z Dacją jakie prowadził Trajan. Kolumna nie była tylko gloryfikacją wielkości cesarza. Stanowiła swego rodzaju grobowiec, gdyż w niszy pod kolumną złożono prochy Trajana.
Trzeba również powiedzieć, że za panowania Trajana znów zaczęto represjonować chrześcijan. Nowa religia po rządach Nerona cieszyła się spokojem. Rzymianie nie mieli bowiem tendencji do prześladowania innowierców. Jednak chrześcijaństwo rozwijało się już na dużą skalę i nie mogło zostać niezauważone przez cesarza. Obawiano się nowej religii, uważając ją za sektę, która działa szkodliwie nad politeistyczną wiarę Rzymian. Wielu chrześcijan poniosło wówczas śmierć.
Apollodoros wprowadził do architektury rzymskiej wiele elementów zaczerpniętych z budownictwa wschodniego (np. monumentalne założenia, stopniowanie elementów wizualnych i niezwykłą ozdobność). Kariera Apollodorosa skończyła się, gdy skrytykował zaprojektowaną przez następcę Trajana, Hadriana, podwójną świątynię Wenus i Romy. Na rozkaz cesarza został zesłany, a później prawdopodobnie stracony.
Śmierć
Trajan zmarł prawdopodobnie na wylew dnia 9 sierpnia 117 roku n.e. w Selinuncie, w Cylicji podczas powrotu z kampanii przeciw Partom. Prochy jego pochowano w kolumnie Trajana.
Trajan przed śmiercią zdążył przekazać dowodzenie wschodnią armią Publiuszowi Eliuszowi Hadrianowi, synowi jednego ze swoich kuzynów. Po ogłoszeniu śmierci władcy to on otrzymał natychmiast aklamację cesarską w Antiochii, a Senat ją ratyfikował. Nie było żadnego oficjalnego aktu adopcji, ale Plotyna, żona Trajana natychmiast oświadczyła, że na łożu śmierci cesarz formalnie wyznaczył Hadriana na swego następcę.
