Rozdziały
Relacje między Rzymianami a Żydami był niezwykle intensywne na przestrzeni wieków. Początkowo stosunki opierały się na handlu i kulturze. Wraz jednak z ekspansją Rzymu relacje uległy zaognieniu.
Powstanie Machabeuszy i sytuacja w Judei
Żydowskie powstanie przeciwko Seleucydom spowodowane decyzją Antiocha IV o wybudowania w Świątyni Jerozolimskiej ołtarza Zeusa. Starożytny Żydzi byli podzieleni, oprócz stronnictw religijno-politycznych jak Esseńczycy, Faryzeusze i Saduceusze dochodziło do sporów między mieszkańcami Samarytani oraz Galilei i Judei Właściwej. Przed powstaniem Żydzi podzielili się na dwie grupy różniące się poglądem na hellenizm, pierwszy obóz progrecki był reprezentowany przez zamożniejszych kupców jednak i oni różnili się, jedni tęsknili za władzą Ptolemeusza drudzy uważali Seleucydów za dobrych władców. Drugie stronnictwo (chasidim) było wrogami hellenizmu i składało się z głównie z biedoty i rolników. Pierwszym przywódcą był Mattias z rodu Hasmoneuszy, który po odmówieniu złożenia ofiary pogańskim bogom i zabiciu Żyda, który chciał to zrobić uciekł w góry. Do niego dołączyli się inni Żydzi. Po jego śmierci przywódcą został Juda Machabeusz, pod jego wodzą udało się zdobyć Jerozolimę. W 161 r. p.n.e wysłał on poselstwo do Rzymu. To wydarzenie uznawane jest za pierwszy kontakt Judei z Rzymem. Poselstwo podpisało z Rzymem traktat przyjaźni, w którym senat zobowiązał się nakazać Demetriuszowi I Soterowi nie atakować Żydów. Po śmierci Judy przywódcą został jego brat Jonatan, któremu udało się uzyskać dostęp do morza Śródziemnego. W wyniku pertraktacji z Seleucydami Judea praktycznie zyskała niepodległość jednak ostatecznie stało się to gdy przywódcą powstania był Szymon Machabeusz w 141 r. p.n.e.
Państwo Machabeuszy i kampania Pompejusza
Gdy w Judei trwała wojna domowa między braćmi Arystobulem a Hirkanem Pompejusz prowadził kampanie na wschodzie. W 65 r p.n.e. wysłał do Judei oficera Marka Skaurusa, by zapoznał się ze sprawą. Hirkan popierany był przez Nabatejczyków, oficer w obawie, że gdy stanie po jego stronie będzie oznaczało to najazd Nabatejczyków na Judeę opowiedział się za Arystobulem, od Hirkana odwróciło się wielu sprzymierzeńców, wspomagające go wojska nabatejskie zostały rozbite. Hirkan jednak nie tracił wiary. W 63 r.p.n.e do Judei przybył sam Pompejusz. Zarówno Arystobul jak i Hirkan walczyli o jego poparcie. Ostatecznie wódz poparł Hirkana i przy pomocy faryzeuszy zdobył Jerozolimie, jednak przy okazji sprofanował świątynie, co rozwścieczyło Żydów. Arystobul został uwięziony.
Juliusz Cezar
Następnie w Rzymie wybuchła wielka wojna domowa między Juliuszem Cezarem, a Pompejuszem. Cezar początkowo planował przywrócić na tron Judei Arystobula, który w tym czasie przebywał w więzieniu w Rzymie jednak dawny król Judei został otruty. Podczas wojny Aleksandryjskiej władze Judei postanowiły stanąć po stronie Cezara i Kleopatry. Zostali za to nagrodzeni Herod syn Antypatra, doradcy Hirkana dostał rzymskie obywatelstwo. Cezar sprzyjał Żydom w Judei i na terenie całego imperium. W 44 r. p.n.e. Cezar został zamordowany, na jego pogrzebie ponoć najbardziej opłakiwali go właśnie Żydzi.
II triumwirat
Władzę nad Judeą chwilowo przejął Kasjusz, jednak szybko trafiła ona pod panowanie triumwira Marka Antoniusza, przyjaznego Żydom. W 40 r. p.n.e. senat rzymski uznał Heroda syna nieżyjącego już wtedy Antypatra za króla Judei. W czasie najazdu Partów Judea przez chwile wpadła pod ich władanie. Po odbiciu tych ziem przez Rzymian Herod odzyskał władze. Porozumienie między Antoniuszem, Oktawianem i Lepidusem nie trwało długo. Po unieszkodliwieniu Lepidusa władającego Afryką przez Oktawiana wybuchła wojna domowa między Oktawianem a Antoniuszem. Herod był gorącym zwolennikiem tego drugiego. Po klęsce Antoniusza pod Akcjum i jego samobójstwem Herod ukorzył się przed Oktawianem, który docenił go.
Judea podczas panowania pierwszych cesarzy
Oktawian kontynuował politykę swojego przybranego ojca, Cezara wobec Judei. Judea pod rządami Heroda rozwijała się, za rządów Augusta na świat przybył Jezus Chrystus. Za panowania następnych cesarzy dochodziło do spięć między Rzymianami a Żydami głównie za rządów Kaliguli. W tym czasie wielu Żydów mieszkała w różnych częściach imperium również w Rzymie. Jak podaje Swetoniusz, cesarz Klaudiusz zadecydował by wygnać Żydów ze stolicy.
Wojna rzymsko-żydowska
W 66 r. n.e. w Cezarei doszło do buntu żydowskiego. Najbardziej buntowniczym stronnictwem byli Zeloci, religijni fanatycy. Rzymianie wysłali przeciwko Żydom XII Legion rzymski stacjonujący w Syrii, został on jednak pokonany i zmuszony do odwrotu. W 70 roku do Judei wkroczył XII Legion rzymski pod wodzą konsula Tytusa Flawiusza. Oblężona Jerozolima padła 11 września 70 roku. Miasto zostało zburzone, a Świątynia Jerozolimska spalona. W 73 roku padła ostatnia broniąca się twierdza, Masada.
Dziś żołnierze armii Izraela składają przysięgę wypowiadając słowa „Masada nigdy więcej nie zostanie zdobyta”.
Powstanie Bar Kochby
Wodzem powstania był Szymon Bar Kochba. W wyniku walk Żydzi wyzwolili cały obszar prowincji wraz z Jerozolimą i ruinami Świątyni, w których wznowiono służbę ofiarniczą. W sumie powstańcy zdobyli ok. 50 twierdz oraz ok. 1000 miast i wsi. W czasie swoich samodzielnych rządów powstańcy wybijali własne monety. Była to skuteczna propaganda na tych monetach były np. obrazki fasady świątyni jerozolimskiej a po drugiej strona różne napisy np.
- Rok pierwszy odkupienia Izraela
- Rok drugi wolności Izraela
- Wolność Jerozolimy
Cesarz Hadrian wezwał z Brytanii generała Juliusza Sewera oraz Kwintusa Lolliusza Urbikusa, a wojska ściągnięto aż znad Dunaju i Hiszpanii. W 135 roku Rzymianie wkroczyli do Judei, rozpoczynając walki z żydowskimi powstańcami. Stosowali zwykłą dla Rzymian taktykę dzielenia, izolowania i likwidowania kolejnych enklaw powstańczych. Latem 135 roku zdobyli Jerozolimę. Jako ostatni punkt oporu w Galilei padła kwatera główna powstańców Bethar, na południowy-zachód od Jerozolimy. Cesarz Hadrian zakazał Żydom osiedlania się w Jerozolimie, którą przekształcił w rzymskie miasto.
Dalsze losy
W Judei wciąż żyło wielu Żydów, wybuchały niewielkie powstania, były jednak szybko tłumione. Sytuacja Żydów pogorszyła się po wprowadzeniu chrześcijaństwa. Julian Apostata, jedyny po konwersji Konstantyna na chrześcijaństwo cesarz, który odrzucił tę religię, zezwolił Żydom na powrót do „świętej Jerozolimy, do odbudowania, której przez tyle lat tęskniliście”, oraz na odbudowanie samej Świątyni. Jednakże zginął on 29 czerwca 363 roku w bitwie podczas swej nieudanej kampanii przeciwko Sassanidom, przez co Świątynia nie została ostatecznie odbudowana.
Życie Żydów w mieście Rzym
Żydzi mieszkali w Rzymie przez ponad dwa tysiące lat, dłużej niż w jakimkolwiek europejskim mieście. Założyli tam społeczność jeszcze w II wieku naszej ery, gdyż w roku 139 p.n.e. pretor Hispanus wydał dekret o wypędzeniu astrologów, który dotknął wszystkich Żydów nie będących obywatelami Italii. Juliusz Cezar, rzymski dyktator był bardzo przyjazny Żydom nie tylko w Judei lecz również tym mieszkającym w Rzymie. Wprowadził on dla nich wiele udogodnień, które podtrzymał August. Pozwalały one Żydom spokojnie wyznawać swoją religię i kultywować swoje tradycje. Po śmierci Augusta cesarzem został Tyberiusz. W praktyce jednak najważniejszym człowiekiem w Rzymie był Sejan – prefekt pretorianów. Był bardzo niechętny wobec Żydów, wielu z nich musiało opuścić Rzym jednak po śmierci Sejana, cesarz Tyberiusz pozwolił im wrócić. Cesarz Klaudiusz na początku nie był nieprzychylny wobec Żydów, jednak wygnał część z nich za wzniecanie zamieszek. Rządy Nerona były dla Żydów spokojnym czasem dzięki temu, że żona Nerona, Poppea Sabina była im przychylna. Sytuacja Żydów zależała od nastawienia cesarza do nich, wielu cesarzy przyjaźnie odnosiło się do Żydów jak np. Karakalla, Septymiusz Sewer oraz Aleksander Sewer, który był nazywany „archisynagogus”. Po przyjęciu chrześcijaństwa ich sytuacja zmieniała się stopniowo na gorsze, byli często traktowanie jako obywatele drugiej kategorii.
