Rozdziały
Numa Pompiliusz (Numa Pompilius) urodził się roku 753 p.n.e. Był drugim legendarnym królem Rzymu, po Romulusie. Był Sabińczykiem pochodzącym z miasta Kures (Cures). Powstanie większości instytucji politycznych i religijnych Rzymu przypisywane jest właśnie jemu. Panował w latach 715 – 673 p.n.e.
Plutarch twierdzi, że Numa był najmłodszym z czterech synów Pomponiusza i urodził się dokładnie dnia 21 kwietnia 753 roku p.n.e., czyli w dzień założenia Rzymu. Od młodego był wychowywany w surowych i dalekich od luksusów warunkach. Tytus Tacjusz, legendarny król sabińskiego miasta Kures dał Numie za żonę swoją jedyną córkę Tatię. Po 13 latach małżeństwa, Tatia zmarła, a Numa w żałobie przeniósł się na prowincję. Zgodnie z przekazem Liwiusza, Numa tuż przed objęciem władzy w Rzymie przebywał w Kures. Zarówno Plutarch jak i Liwiusz obalają informację, jakoby Numa był kształcony w filozofii przez samego Pitagorasa (jest to niemożliwe czasowo).
Plutarch wspomina, że Numa posiadał córkę, Pompilię, której matką była albo pierwsza żona Tatia, albo druga Lukrecja. Pompilia miała wziąć ślub z pierwszym w historii pontifex maximus Numą Marciusem i dać mu syna – przyszłego króla – Ankusa Marcjusza. Inni historycy twierdzą, że Numa poza córką posiadał pięciu synów. Byli to: Pompo (albo Pomponiusz), Pinus, Calpus, Mamercus i Numa. Od nich wywodzić się miały rody nobilów (gentes): Pomponia, Pinaria, Calpurnia, Aemilia, Pompilia. Niektórzy autorzy uważają, że nobilowie jedynie odwoływali się do legendarnych synów, aby podnieść swoją rangę. Kochanką/żoną Numy miała być także nimfa Egeria. Podobno właśnie ona kazała mu przeprowadzić reformy w mieście-państwie. Była ona doradczynią króla, któremu w poświęconym jej później gaju obok porta Capena w Rzymie udzielała rad w zakresie ustaw państwowych i religijnych. Po śmierci Numy zrozpaczona udała się do świętego gaju Diany w Arycji, gdzie została zamieniona przez boginię w źródło, będące później miejscem jej kultu.
Panowanie
Po śmierci Romulusa, przez jeden rok występował wakat na tronie, a władza spoczywała w rękach członków Senatu, którzy zmieniali się co pięć dni. W 715 roku p.n.e. po kłótniach pomiędzy frakcją Romulusa (Rzymianie) i Tacjusza (sabińczycy) osiągnięto kompromis, a na władcę Rzymu wybrano Numę. Plutarch wspomina, że nowy król był sprytny i rozsądny. Na początku jednak Numa miał odmówić przejęcia władzy. W celu przekonania go, na rozmowę wysłano jego ojca, krewnych, a w tym nauczyciela i ojca jego zięcia – Marcusa, oraz dwóch ambasadorów ze strony Rzymian. Plutarch i Liwiusz wspominają, że Numa został wezwany z Kures do Rzymu przez Senat i otrzymał insygnia władzy w obliczu wiwatującego tłumu. Numa zażądał jednak, by wpierw augur zasięgnął opinii bogów w związku ze swoim przyszłym władaniem. Znaki były korzystne, co dowodziło, że Jowisz popiera nowego króla.
Według Plutarcha, pierwszym zarządzeniem monarchy było rozwiązanie osobistej gwardii 300, zwanej „Celeres”, która chroniła Romulusa. Gest ten jest rożnie interpretowany, jednak uznać go można za sygnał na nadchodzący czas pokoju. Jednym z kolejnych jego zarządzeń było zlecenie budowy świątyni Janusa, której bramy zamykano na czas pokoju, a otwierano na czas zbrojnego konfliktu, tak aby wojska mogły przejść przez budynek i otrzymać błogosławieństwo. Budowla powstała na drodze Argiletum. Drzwi świątyni były zamknięte przez całe rządy Numy.
Innym zarządzeniem w zakresie wierzeń było wprowadzenie kultu Terminusa, boga granic. Czcząc to bóstwo Numa osiągnął to, że Rzymianie respektowali granice swoich posiadłości i nie naruszali prawa. W ten sposób w czasie rządów Numy zapanował pokój. Władca „ucywilizował” Rzymian, których miasto-państwo w czasach Romulusa wyrosło na wojnach.
Według rzymskiej legendy w czasie panowania Numy wybuchła zaraza. Wówczas z nieba spadła owalna tarcza – Ancile – która stanowiła pradawny obiekt kultowy. Pojawienie się tarczy łączyło się z przepowiednią, że od jej dalszego istnienia zależeć będzie trwanie i potęga państwa rzymskiego. Za radą wieszczki Egerii dla uniemożliwienia kradzieży lub rozpoznania król kazał wykonać 11 dokładnych kopii tej tarczy. W czasach historycznych przechowywano je w świątyni Marsa pod opieką jego kapłanów zwanych saliami. Co roku w marcu i październiku nieśli je oni w uroczystych procesjach organizowanych ku czci boga Marsa i w pełnym uzbrojeniu wykonywali prastary taniec wojenny.
Za panowania Numy dokonano także reformy kalendarza słonecznego i dodano miesiące styczeń i luty. Odtąd liczył on 354 dni, a co 19 lat miały występować miesiące przestępne. Niestety, nie ma wiele informacji o tym kalendarzu. Poza tym król sporządził wykaz dni pomyślnych (dies fasti) i niepomyślnych (dies nefasti). W dni niepomyślne nie należało prowadzić rozpraw sądowych ani zwoływać zgromadzenia obywateli.
Numa ustanowił godność najwyższego kapłana (pontifex maximus), któremu podlegali wszyscy inni kapłani (pontifices). Utworzył tzw. triadę kapitolińską, wśród których byli: Jowisz, Mars i Kwirynus (Kwirynus to imię, pod którym czczono Romulusa). Wprowadził specjalnych kapłanów – flaminów (flamines Diales, flamines Martiales, flamines Qurinales). Dzięki nim król mógł opuszczać Rzym nie zaniedbując składania ofiar (Romulus był władcą, ale też kapłanem Jowisza i Marsa i musiał przewodniczyć modłom i ofiarom na ich cześć). W tym czasie pojawili się też saliowie – 12 kapłanów Marsa. Ich nazwa pochodzi od salire, czyli „tańczyć, skakać” i faktycznie ich zajęciem były rytualne tańce wojenne.
Sabiński monarcha zwiększył też liczbę augurów, sprowadził do Rzymu westalki i zbudował świątynię Westy. Kapłanki bogini ogniska domowego wywodziły się z miasta Alba. Jedna z nich była matką Romulusa, nie były więc całkiem obce Rzymianom. Zupełnie nowy był za to kult Fides, czyli „Wiary”. Jej kaplicę wzniesiono na Kapitolu, a święto ku jej czci obchodzono 1 października. Drugi król Rzymu miał także wznieść pałac w okolicach Forum.
Dionizjusz z Halikarnasu i Liwiusz w swoich dziełach poświęcają dużo uwagi reformom religijnym wprowadzonym przez Numę. Na przykład u Liwiusza aż dwa osobne rozdziały są poświęcone jego działaniom w tej materii.
Śmierć
Otoczony wielkim szacunkiem Numa Pompiliusz zmarł w roku 673 p.n.e. Pochowano go na wzgórzu Janikulum. Obok znajdować się miał drugi grób, w którym złożono pisma kultowe jego autorstwa. W 181 roku p.n.e. gwałtowna ulewa odsłoniła na Janikulum dwa groby. Jeden był wypełniony rękopisami, a drugi pusty.
Podsumowanie
Większość naukowców uważa postać króla Numy za legendarną. Wydaje się być niemożliwym wprowadzenie tak dużej ilości reform w czasie jednego panowania, nawet tak długiego. Proces kształtowania się sfery kulturalnej i religijnej zwykle przebywa dłużej i nie może być wiązany z decyzją jednego człowieka.
Numa Pompiliusz przeszedł do historii jako jeden z najlepszych władców Rzymu, w czas panowania którego panował pokój, a miasto przeżywało dobre czasy.
Następcą Numy był Tullus Hostiliusz.
